رکن‌الدین‌محمد سجاسی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سُجاسی رکن‌الدین محمد،
کنیه‌اش ابوالغنائم،
صوفی قرن ششم
و هفتم
و از مشایخ
سلسلۀ سهروردیه می‌باشد.
وی به شهر سجاس، بین
همدان و ابهر، منسوب است.
نسبت او را سنجاسی
و سنجابی
هم ذکر کرده‌اند، اما قزوینی
فقط سجاسی را صحیح دانسته است.
از احوال رکن‌الدین اطلاع چندانی در دست نیست.
سجاسی اهل
ریاضت و مجاهده
و عالم و عامل به علوم
و احکام شریعت و آداب طریقت بود.
اوحدالدین کرمانی در یک
رباعی به سخت‌گیری او در تربیت
سالکان اشاره کرده است.
وی مرید
قطب‌الدین ابهری بود
و پس از درگذشت قطب‌الدین در ۵۷۷، جانشین او شد.
از
امین‌الدین بلیانی نقل شده که او به دست قطب‌الدین ابهری
و جمال‌الدین ابوالمظفر زنجانی خرقه پوشیده است.
رکن‌الدین در
بغداد خانقاهی داشت که به آن دَرَجه می‌گفتند، زیرا در کنار
رود دجله بود
و چند درجه یا پله داشت که مریدان برای
وضو از آن‌جا به پایین
و بر سر
آب می‌رفتند.
ظاهرا سجاسی یکی از
صوفیان و عالمان معتبر بغداد به شمار می‌رفته است، چرا که عالمانی مثل
ابن جوزی از مریدان وی بودند.
برخی از منابع
شمس تبریزی را مرید رکن‌الدین دانسته‌اند؛ حتی به گفتۀ
دولتشاه سمرقندی،
شمس به اشارۀ سجاسی به
قونیه رفت
و دست
مولانا را گرفت، اما شمس در مقالات خود هیچ اشاره‌ای به سجاسی نکرده است.
به نوشتۀ
رضا قلی‌خان هدایت،
فخرالدین عراقی و شمس‌الدین تبریزی در چله‌خانه سجاسی چله‌نشینی می‌کردند.
اوحدالدین کرمانی
و شهاب‌الدین اهری، هر دو، مرید
و داماد رکن‌الدین بودند.
سجاسی اوحدالدین را ملازم
و خادم شهاب‌الدین قرار داده بود.
ظاهرآ در سال ۶۰۶ اوحدالدین در سفر
حج سجاسی را همراهی کرده است.
دیگر مریدان سجاسی،
کمال‌الدین ابوبکر عقیقی (که ظاهرا
برادر شهاب‌الدین اهری بوده است.)،
اصیل‌الدین شیرازی و شجاع‌الدین ابهری بودند.
سجاسی برادری به نام شهاب‌الدین داشته که مجذوب
و «صاحب تلوین» بوده، اما سجاسی خود «صاحب تمکین» بوده است.
سجاسی به مریدان تحت تعلیم خود برای
ارشاد سند مکتوب نمی‌داد، بلکه معتقد بود اجازۀ ارشاد مستعدان از سوی
خدا الهام می‌شود.
بنابراین، پس از درگذشت سجاسی معلوم نیست چه کسی جانشین او شده است.
به نظر می‌رسد اقوالی هم که دربارۀ جانشین‌شدن اوحدالدین کرمانی یا شهاب‌الدین اهری نقل شده، جانب‌دارانه است.
بر اساس گفتۀ
زرکوب،
سجاسی تا ۶۰۶ زنده بوده، زیرا زرکوب پس از درگذشت
روزبهان بقلی در همین سال، سجاسی را ملاقات کرده است.
از این تاریخ به بعد، هیچ اطلاعی از زندگی رکن‌الدین در دست نیست.
(۱) ابن رافع، تاریخ علماء بغداد المسمی منتخب‌المختار، تصحیح عباس العزاوی، بغداد، ۱۳۵۷/ ۱۹۳۸.
(۲) ابن عربی، الفتوحات المکیة، چاپ احمد شمس‌الدین، بیروت، ۲۰۰۶.
(۳) ابن فوطی، مجمع‌الآداب فی معجم‌الالقاب، چاپ محمدالکاظم، قم، ۱۴۱۶.
(۴) اوحدالدین کرمانی، دیوان رباعیات، چاپ احمد ابومحبوب، تهران، ۱۳۸۰ش.
(۵) نورالدین عبدالرحمن جامی، نفحات‌الانس من حضرات‌القدس، چاپ محمود عابدی، تهران، ۱۳۷۰ش.
(۶) معین‌الدین ابوالقاسم جنید شیرازی، شدالازارقی حط الاوزارعن
و زوارالمزار، چاپ محمد قزوینی، تهران، ۱۳۲۸ش.
(۷) حافظ حسین کربلائی،
روضات
الجنان و جنات
الجنان، چاپ جعفر ساطان‌القرایی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۸) ملامحمدامین حشری تبریزی،
روضه اطهار، چاپ عزیز دولت‌آبادی، تبریز، ۱۳۷۱ش.
(۹) دولتشاه سمرقندی، تذکرةالشعراء، چاپ ادوارد براون، لیدن ۱۹۰۰م/ ۱۳۱۸.
(۱۰) رضاقلی‌خان هدایت، ریاض‌العارفین، چاپ مهرعلی گرگانی، تهران، ۱۳۴۴ش.
(۱۱) معین‌الدین زرکوب شیرازی، شیرازنامه، چاپ اسماعیل واعظ جوادی، تهران، ۱۳۵۰ش.
(۱۲) سید محمد نوربخش، سفینةالاولیاء، در جشن‌نامه هانری کربن، زیر نظر سیدحسین نصر، تهران، ۱۳۵۶ش.
(۱۳) محمود بن عثمان، فردوس‌المرشدیة فی اسرار الصمدیة، چاپ ایرج افشار، تهران، ۱۳۵۸ش.
(۱۴) محمود بن عثمان، مفتاح‌الهدایه
و مصبااح العنایه (سیرتنامه شیخ امین‌الدین محمد بلیانی)، چاپ عمادالدین شیخ الحکمایی، تهران، ۱۳۷۶ش.
(۱۵) مناقب اوحدالدین حامد بن ابی‌الفخر بن کرمانی، چاپ بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران، ۱۳۴۷ش.
(۱۶) یاقوت حموی، معجم‌البلدان.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «رکن‌الدین‌محمد سجاسی»، شماره۵۴۶۲.
