رَهین (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَهین:
(كَسَبَ رَهِينٌ)رَهین: از مادّۀ «
رهن» به معنای «گروگان» (حبس هر چیز) است و آن وثیقه‌ای است که معمولاً در مقام «
وام» می‌دهند، آیه می‌گوید: «... هرکس در گرو اعمال خویش است»
(کُلُّ امْرِئٍ بِمٰا کَسَبَ رَهِینٌ) و همچنین آیۀ:
(کُلُّ نَفْسٍ بِمٰا کَسَبَتْ رَهِینَةٌ.) «هرکس در گرو اعمال خویش است.»
گویی تمام وجود انسان در گرو اعمال و انجام وظایف و تکالیف خویش است و هنگامی که آنها را انجام می‌دهد آزاد می‌شود وگرنه در قید اسارت باقی خواهد ماند و در حقیقت
اسیر و محبوس است.
از بعضی از کلمات اهل
لغت چنین بر می‌آید که یکی از معانی «
رهن» ملازمت و همراه بودن چیزی است و بعضی معنی اصلی آن را صریحاً همین دوام و ثبوت و ملازمت می‌دانند و «
رهن» به معنای «
وثیقه» را از اصطلاحات فقها شمرده‌اند، لذا هنگامی که گفته می‌شود «نعمة
راهنة» به معنای نعمت پایدار و برقرار است و مفهوم آیۀ مورد بحث این است که اعمال هرکس ملازم و همراه اوست و هرگز از او جدا نمی‌شود، خواه عمل نیک باشد یا بد!
به موردی از کاربرد «
رَهین» در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ اتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّيَّتُهُم بِإِيمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَ مَا أَلَتْنَاهُم مِّنْ عَمَلِهِم مِّن شَيْءٍ كُلُّ امْرِئٍ بِمَا كَسَبَ رَهِينٌ.) (كسانى كه
ایمان آوردند و فرزندانشان به پيروى از آنان ايمان اختيار كردند، فرزندانشان را در
بهشت به آنان ملحق مى‌كنيم؛ و از پاداش عملشان چيزى نمى‌كاهيم؛ و هر كس در گروى اعمال خويش است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: جمله
(کُلُّ امْرِئٍ بِما کَسَبَ رَهِینٌ) به‌طوری که از سیاق بر می‌آید تعلیل است برای جمله
(وَ ما اَلَتْناهُمْ مِنْ عَمَلِهِمْ مِنْ شَیْ‌ءٍ)، و کلمه
رهن و
رهین و مرهون به طوری که
راغب گفته هر سه به معنای آن چیزی است که به عنوان وثیقه و گرو به کسی می‌دهی و از او چیزی قرض می‌کنی. راغب می‌گوید: و چون هر جا این کلمه به چشم بخورد تصوری از معنای حبس و نگهداری به ذهن می‌رسد، لذا این کلمه را در حبس هر چیزی نیز استعمال کردند، هر چند که ربطی به وثیقه نداشته باشد
[۸] و چه‌بسا همین معنای استعاری در آیه مورد بحث، منظور باشد، و خود انسان
رهنی باشد محفوظ و حبس شده نزد
خدای سبحان در مقابل عملی که از نیک و بد کرده، تا جزای آن را که یا ثواب است و یا عقاب به او بدهد، و اگر از عمل او چیزی کم کرده باشد و تمامی اعمالش را جزا نداده باشد، قهراً خود انسان وثیقه و گرو همه اعمالش نمی‌شود، بلکه گرو بعضی از اعمالش می‌شود، و بعضی دیگر از اعمالش را دیگران، یعنی همان ذریه‌ای که به او ملحق شده تملک کرده است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «رهین»، ج۲، ص۲۱۶.
