رَحِم (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَحِم (به فتح راء و کسر حاء) از
واژگان قرآن کریم به معنای محل رشد جنین است و جمع آن
أرحام است.
رحم به این معنا در قرآن هميشه جمع آمده است.
رَحِم به معنای
رحم زن و محل رشد
جنین است. جمع آن
أرحام است.
رحم به معناى فوق در قرآن هميشه جمع آمده است. به قوم و خويش از آن جهت
رحم و
ارحام گفته‌اند كه آنها از يک
رحم خارج شده‌اند
يعنى ريشه همه يک
رحم است. ذو
رحم يعنى صاحب قرابت و
ذوى الارحام يعنى صاحبان قرابت.
(هُوَ الَّذِي يُصَوِّرُكُمْ فِي الْأَرْحامِ كَيْفَ يَشاءُ) (او كسى است كه شما را در
رحم (مادران)، آن چنان كه مى‌خواهد تصوير مى‌كند.)
(وَ يُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَ يَعْلَمُ ما فِي الْأَرْحامِ) (و از نزول دقيق آن آگاه است و آنچه را كه در
رحمها ى مادران است مى‌داند.)
(وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ) يعنى «از خدا و از
ارحام بترسيد و قطع
رحم نكنيد. مراد از
ارحام، خويشان است.»
(وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ بِكُلِّ شَيْ‌ءٍ عَلِيمٌ) (و خويشاوندان نسبت به يكديگر، در احكامى كه خدا مقرّر داشته، از ديگران سزاوارترند؛ خداوند به هر چيزى داناست.)
نظير اين آيه،
آیه ششم احزاب است كه فرموده
(النَّبِيُّ أَوْلى بِالْمُؤْمِنِينَ مِنْ أَنْفُسِهِمْ وَ أَزْواجُهُ أُمَّهاتُهُمْ وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُهاجِرِينَ إِلَّا أَنْ تَفْعَلُوا إِلى أَوْلِيائِكُمْ مَعْرُوفاً كانَ ذلِكَ فِي الْكِتابِ مَسْطُوراً) (پيامبر نسبت به مؤمنان از خودشان اولى و سزاوارتر است؛ و همسران او مادران آنها
[مؤمنان
] محسوب مى‌شوند؛ و خويشاوندان نسبت به يگديگر از مؤمنان و مهاجران در آنچه خدا مقرّر داشته اولى هستند، مگر اينكه بخواهيد نسبت به دوستانتان نيكى كنيد (و سهمى از اموال خود را به آنها بدهيد)؛ اين حكم در كتاب الهى نوشته شده است.)
به موجب اين دو آيه وارث شخص متوفّى فقط
ارحام اوست نه ديگران و در ميان
ارحام هم بعضى از بعض ديگر برتر است و با وجود
ارحام نزديک
ارحام ديگر
ارث نمى‌برند مثلا با وجود اولاد، فرزندان اولاد و با وجود برادران برادرزادگان ارث نمى‌برند مؤمنين و مهاجران و غيرهم با آنكه دوست و رفيق و برادر پيمانى شخص‌اند باز حقّى در ارث ندارند مگر آنكه به طور
احسان چيزى به آنها داده شود و اينكه
رسول خدا (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) بالاتر از خود
مؤمنان بر آنهاست و زنانش مادران مؤمنين‌اند اينها هيچ يك سبب ارث نمی‌شوند و تركه فقط مال
ارحام است.
در
المیزان از
درّ المنثور نقل می‌كند كه
ابن عباس گويد: رسول خدا (صلّى‌الله‌عليه‌وآله) ميان
صحابه برادرى افكند و گفت كه بعضى از بعضى ارث ببرند تا اين آيه نازل شد «
وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ فِي كِتابِ اللَّهِ» و توارث با نسب بر قرار گرديد.
در
مجمع از
امام باقر (علیه‌السّلام) نقل شده كه با برادرى ارث مى‌بردند (تا آيه آنرا
نسخ كرد).
الميزان ذيل آيه دوم می‌گويد: اين آيه توارثى را كه در صدر
اسلام به وسيله
هجرت و موالات در دين بود نسخ می‌كند.
اهل بیت (علیهم‌السلام) با آيه «
أُولُوا الْأَرْحامِ»
آن طور كه گذشت فتوى داده‌اند در
صافی از
کافی نقل می‌كند چون يكى از غلامان آزاد كرده
علی (علیه‌السّلام) فوت می‌كرد و وارث داشت امام چيزى از تركه او اخذ نمی‌كرد و می‌فرمود: «
وَ أُولُوا الْأَرْحامِ بَعْضُهُمْ أَوْلى بِبَعْضٍ»
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «رحم»، ج۳، ص۶۸.
