رَبو (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رَبو (به فتح راء) از
واژگان قرآن کریم به معنای زیادت است.
مشتقات ربو که در آیات قرآن آمده عبارتند از:
رَبْوه (به فتح راء و سکون باء) به معنای تپه و بلندی؛
رابيه به معناى زايده (عبارت اخراى شديد)؛
أَرْبى (به فتح همزه و سکون راء) به معنای زيادت يافته و ثروتمند؛
رَبَّيان به معناى زيادت دادن و بزرگ كردن؛
رِبا و معامله ربوى را از آن جهت ربا گفته‌اند كه در آن زيادت هست.
رَبو به معنای زيادت است.
طبرسی ذيل
آیه ۲۷۵ بقره فرموده اصل ربا به معنى زيادت است گويند «رَبَا يَرْبُو» يعنى زياد شد.
در
اقرب الموارد آمده «
رَبَا الْمَالُ يَرْبُو رَبْواً وَ رِبَاءً: زَادَ وَ نَمَا» يعنى مال زياد شد و نمو كرد.
راغب زيادت و بالا آمدن گفته است.
به مواردی از
رَبو که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(يَمْحَقُ اللَّهُ الرِّبا وَ يُرْبِي الصَّدَقاتِ) «خدا ربا را پايمال و
صدقات را زيادت می‌دهد و می‌روياند.»
(فَإِذا أَنْزَلْنا عَلَيْهَا الْماءَ اهْتَزَّتْ وَ رَبَتْ وَ أَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ) (و هنگامى كه آب باران بر آن فرو مى‌فرستيم، به جنبش در مى‌آيد و رويش مى‌كند؛ و از هر نوع گياهان بهجت انگيز مى‌روياند.)
در اين آيه مراد از «
رَبَتْ» بالا آمدن و انتفاخ
زمین است كه در اثر آمدن
باران باهتزاز آمده و مانند آمدن خمير بالا می‌آيد و هر گياه بهجت‌انگيز را مى‌روياند.
(وَ جَعَلْنَا ابْنَ مَرْيَمَ وَ أُمَّهُ آيَةً وَ آوَيْناهُما إِلى رَبْوَةٍ ذاتِ قَرارٍ وَ مَعِينٍ) (و ما فرزند مريم
[عيسى
] و مادرش را نشانه‌اى قرار داديم؛ و آنها را در سرزمين مرتفعى كه داراى امنيّت و آب روان بود جاى داديم.)
ربوه به معنى تپه و بلندى است در
مجمع البیان و اقرب آمده: رُبْوه (به ضم و فتح و كسر اوّل) و رَابِيَه به معنى زمين بلند است.
نحو
(كَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ) يعنى «مانند باغى است در زمين بلند»
معنى آيه چنين می‌شود:
عیسی و مادرش
مریم را نشانه قدرت خود گردانديم و آن دو را در مكان بلندى و زمين مرتفعى كه قرارگاه و آب جارى داشت ساكن كرديم.
ولادت عيسى و زائيدن مريم هر دو از طريق غير عادى است لذا يک آيه شمرده شده‌اند و از اين آيه به دست می‌آيد كه مريم و عيسى در زمين مرتفعى ساكن شده‌اند در مجمع گفته: آن فلات
فلسطین است و گفته‌اند
دمشق،
مصر و
بیت المقدس است.
(فَعَصَوْا رَسُولَ رَبِّهِمْ فَأَخَذَهُمْ أَخْذَةً رابِيَةً) (از اين رو با فرستاده پروردگارشان مخالفت كردند؛ و خداوند آنها را به عذاب شديدى گرفتار ساخت.)
رابية به معنى زايده است كه عبارت اخراى شديد می‌باشد يعنى «خدا آنها را به عقوبتى شديد گرفت.»
(فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَداً رابِياً) «رابِياً» صفت زبد است يعنى «سيل كفى بالا آمده برداشت.»
(تَتَّخِذُونَ أَيْمانَكُمْ دَخَلًا بَيْنَكُمْ أَنْ تَكُونَ أُمَّةٌ هِيَ أَرْبى مِنْ أُمَّةٍ) (درحالى كه سوگندها و پيمان خود را وسيله خيانت و فساد در ميان خود قرار مى‌دهيد؛ بخاطر اين‌كه گروهى، جمعيّتشان از گروه ديگر بيشتر است.)
مراد از اربى زيادت يافته و
ثروتمند است يعنى «سوگندهاى خويش را مايه فريب قرار می‌دهيد كه تا امّتى ثروتمندتر از
امت ديگر باشيد.» امّت ثروتمندتر شونده همان صاحبان قسم
دروغ است و بعبارت ديگر با قسم‌هاى دروغ می‌خواهيد شما از ديگران مال‌دارتر باشيد.
(وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً) «رَبَّيانِي» از ربو به معنى زيادت دادن و بزرگ كردن است يعنى: «خدايا به
پدر و
مادرم رحمت فرست كه آن دو مرا در
صغر سنّ بزرگ كردند.»
همچنين است آيه قالَ
(أَ لَمْ نُرَبِّكَ فِينا وَلِيداً وَ لَبِثْتَ فِينا مِنْ عُمُرِكَ سِنِينَ) «آيا تو را در نزد خود بزرگ نكرديم.»
معامله ربوى را از آن ربا گفته‌اند كه در آن زيادت هست و ربا به ضرورت قرآن و دين مبين
اسلام،
حرام است و ربا خورنده اهل
آتش است و
تهدید قرآن درباره آن بسيار سخت است در
سوره بقره آیه ۲۷۵ آمده
(الَّذِينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلَّا كَما يَقُومُ الَّذِي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِ ... وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِيها خالِدُونَ) (كسانى كه ربا مى‌خورند، در قيامت مانند كسى كه بر اثر تماس شيطان، ديوانه شده و تعادل خود را از دست داده بر مى‌خيزند....)
اين همان وعده صريح آتش است راجع به رباخوار. همچنين آيات بعدى و
آیه ۱۳۰ آل عمران .
ناگفته نماند صريح آياتی كه جمله «
يَأْكُلُونَ الرِّبا» ... «
لا تَأْكُلُوا الرِّبَوا» دارند اختصاص حرمت ربا بر رباخوار است نه ربا‌دهنده همچنين است ظهور آيات ديگر، روزى با يكى از مراجع صحبت ميكردم كه آيا در قرآن بر حرمت ربا دادن دليل داريم يا نه؟ فرمودند آيه
أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا (خدا بيع را حلال كرده، و ربا را حرام.)
به طور اطلاق بر حرمت هر دو دلالت دارد ولى اگر مراد از «الرِّبا» همان زيادت باشد نه معامله شايد ظهورش در رباخوار است و اگر مراد معامله باشد شامل حرمت ربا دادن و گرفتن هر دو است و در شريعت اسلام ثابت است كه دادن ربا مانند گرفتن آن حرام است. در
وسائل ابواب الربا باب ۴ رواياتى درباره گرفتن ربا و دادن آن و نوشتن و گواهى بر آن نقل كرده
از جمله از
علی (علیه‌السّلام) نقل می‌كند كه فرمود: گيرنده ربا و دهنده آن و نويسنده و دو شاهد آن همه در
گناه با هم‌اند
و نيز از على (عليه‌السّلام) نقل شده كه فرمود:
«لَعَنَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَيْهِ‌وَآلِهِ) فِي الرِّبَا خَمْسَةً آكِلَهُ، وَ مُوكِلَهُ، وَ شَاهِدَيْهِ وَ كَاتِبَهُ.» اين روايت در
مجمع نيز نقل شده است.
ناگفته نماند: ربا در اديان پيشين نيز تحريم شده است در قرآن درباره عصيان
یهود فرموده
(وَ أَخْذِهِمُ الرِّبَوا وَ قَدْ نُهُوا عَنْهُ وَ أَكْلِهِمْ أَمْوالَ النَّاسِ بِالْباطِلِ) (و همچنين بخاطر ربا گرفتن، در حالى كه از آن نهى شده بودند؛ و خوردن اموال مردم بباطل.)
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ربو»، ج۳، ص۴۸.
