روضة العقول (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«
روضة العقول» تحریر دیگری است از
مرزبان نامه اسپهبد مرزبان بن رستم بن شروین که به درخواست رکن الدین سلیمانشاه توسط محمد بن غازی ملطیوی نگارش شده است. این اثر با موضوع سیاست نامه در اواخر قرن ششم هجری به نثر فنی فارسی درآمده است.
کتاب مشتمل بر مقدمه مصحح، و متن است که متن اثر شامل سیزده باب است؛ دو باب نخستین، یکی پیرامون القاب رکن الدین سلیمانشاه و اشاراتی کوتاه به آغاز کار خاندان
سلجوقی و باب دیگر شرح زندگینامه خود اوست. در دیگر ابواب کتاب داستانها، افسانه‌ها، و حکایت‌ها آمده است.
روضة العقول نیز مانند کلیله و دمنه با نثری مصنوع، آمیخته با اشعار و عبارات فارسی و عربی تحریر یافته است. تعداد اشعار و شواهد عربی آن نسبت به
فارسی به مراتب بیشتر است.
مولف در نگارش
روضة العقول تکلف و
تصنع را به نهایت رسانیده است؛ و در کاربرد گونه‌های صناعات ادبی از
سجع و
ترصع و جناس و موازنه و... دریغ نورزیده است. از ویژگی‌های نثر محمد غازی در
روضة العقول به کار بردن انبوه واژگان تازی به معنی مصطلح و متداول احیانا روزگار خود اوست که در متنهای دیگری مانند مرزبان نامه، دیده نمی‌شود. وی در غایت چیره دستی و مهارت به انواع واژه سازی دست برده است به طوری که می‌توان گفت به گونه‌ای افراط دست یازیده است، و در سیزده باب مطالب کتاب را بیان نموده است.
همچنان که ذکر شد در باب اول آن به مناقب سلطان و در باب دوم به زندگینامه خود پرداخته است.
در باب سوم با عنوان «باب الملک و اولاده» به داستان پادشاهی که شش پسر داشت اشاره می‌کند که پدر وقت مرگ پسرانش را جمع کرده و برای فرزندانش مطالبی ذکر می‌کند.
مولف، در این بخش از قول پدر سخنان زیبایی ذکر می‌کند، او اشاره‌ای به اقسام پدر دارد و می‌گوید «پدری پنج نوع است» که چنین می‌گوید: «یکی آنکه سبب وجود تو آمد؛ دوم آنکه محافظت مصالح ترا استبداد نماید؛ سیم آنکه سبب
رزق و وسیلت
معیشت تو گردد؛ چهارم آنکه معلم تو باشد؛ پنجم آنکه در تربیت و
تهذیب تو جد نماید». سپس
حق فرزند را بر پدر برمی شمارد که سه چیز است نام نیک و تعلیم
علم و به دوست صادق هدایت و راهنمایی کردن.
در ادامه، مطالب اخلاقی فراوانی از قول پادشاه در قالب حکایت متذکر می‌شود. در این باب علاوه بر حکایت دوستی
کشاورز و
مار ، ده حکایت دیگر نیز از زبان پادشاه و فرزندانش نقل می‌کند.
باب چهارم با عنوان «باب مناظره ملک زاده با وزیر برادرش» ادامه داستان باب سوم است. بعد از به
قدرت رسیدن یکی از فرزندان به پادشاهی، اشاره‌ای به وزیری دارد که
نفاق را سرلوحه کار خود قرار داده و حیله گری را در خدمت پیشبرد کار خویش به خدمت گرفته است. مؤلف در این باب به چهار حکایت از زبان «ملک زاده» می‌پردازد.
اردشیر بابکان با مهران به دانا، باب مناظره دیو گاوپای با دینی، باب تمامت مناظره دینی، شاه شیران با شاه پیلان،
عقاب شکارگر و آزادچهر از دیگر عناوین کتاب است.
مصحح کتاب محمد روشن در مقدمه اش بر کتاب به مقایسه بین دو کتاب مرزبان نامه و
روضه العقول پرداخته است. سپس به شیوه تصحیح متن را بیان کرده است. فهرست مطالب در ابتدای اثر آمده است.
پایان کتاب بخش ضمائم کتاب آمده است که با بخش تعلیقات شروع می‌شود. بخش تعلیقات که در پاسخ به مشکلات و دشواری‌های کتاب تهیه شده بحث مفصلی است و شامل توضیح برخی واژه‌های بسیار مبهم و دشوار، ترجمه آیات و احادیث و اشعار و عبارات و امثال عربی کتاب و اشاره به منابع آنها، توضیح عبارات پیچیده و دشوار کتاب و قضاوت درباره
صحت و
سقم موارد مورد بحث است.
پس از تعلیقات، فهرست واژگان دشوار و معانی آنها با ذکر صفحات کتاب گشوده می‌شود.
فهرست آیات، احادیث، امثال عربی و فارسی، عبارات عربی، بیت‌ها و مصراع‌های عربی و فارسی، نام کسان، نام جاها، نام جانوران و صورت‌های فلکی و سرانجام منابع و ماخذ از ضمایم و پیوست‌های انتهای کتاب است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
