رهاورد خرد ( ترجمه تحف العقول)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«رهاورد خرد»، یکی از بهترین ترجمه‌های
تحف العقول است که در سال ۱۳۷۷ ش کتاب ممتاز
سال شناخته شده است. ترجمه‌ای دقیق و زیباست که متنی ادبی به شمار می‌رود.
از تحف العقول ترجمه‌های دیگری نیز منتشر شده است؛ اما ویژگی‌های ترجمه حاضر به شرح ذیل است:
۱- اغلب توضیحات و اشارات مفید و شرح حال
اعلام و بعضی نکات مربوط به مقابله نسخه‌های خطی که به وسیله مصحح در متن عربی آمده، به فارسی ترجمه شده است و همین نکات است که ترجیح لفظ یا تعبیری بر لفظ و تعبیری دیگر در
ترجمه فارسی را تعلیل و توجیه می‌کند.
۲- توضیحات و اشارات اضافی مترجم که به نوبه خود روشنگر پاره‌ای از نکات و دقایق متن است با
علامت (- م.) در پابرگ‌ها آمده است.
۳- اشعار و ضرب المثل‌های فارسی برگرفته از این اندرزهای گهربار، جابه جا مشخص و در پابرگ‌ها قید شده است.
۴- بعضی از مطالبی که در مناجات نامه و نیز اندرزهای
مسیح علیه‌السّلام در تحف العقول نقل شده، در ترجمه فارسی کتاب مقدس، انجیل‌های چهارگانه پی جویی و نشانی داده شده است و گاه برای ارائه تفاوت‌های لفظی و مفهومی، عین عبارات انجیلی منظور نقل گردیده است.
۵- در ترجمه
آیات قرآن مجید از ترجمه بلیغ و روان مترجم بهاءالدین خرمشاهی بهره گیری شده است؛ مگر در یکی دو مورد که زمینه مطلب یا تفسیر مفسر در متن، لفظ و ترجمه‌ای دیگر را ایجاب می‌کرد.
۶- در پابرگ‌ها حرف ن، نشانه اختصاری
نهج البلاغه و حرف ک، نشانه متن عربی اصول کافی و مراد از «دو کتاب:»
الخصال و
من لا یحضره الفقیه است.
۷- دو گیومه «» در متن فارسی نشانه تاکید و در پابرگ‌ها نشانه عبارت منقول از متن عربی است. تفاوت عبارت دیگر نسخه‌های همین کتاب یا کتاب‌های دیگر با متن، با
علامت [] در متن و پابرگ‌ها مشخص شده است.
علامت () نیز همه جا نشانه اضافات مترجم است.
مترجم با حوصله و دقت به ترجمه اثر اقدام نموده است. او حتی از ترجمه نسخه‌های
بدل ، غافل نبوده و خواننده، صفحه‌ای را خالی از پانوشت نمی‌بیند. به واقع در پانوشت هاست که خوانند ناخودآگاه به دقت و تحقیق مترجم
اعتراف می‌کند. البته انصاف این است که در رهاورد خرد نیز اشتباهاتی رخ داده و حتی گاهی یک سطر از
روایت و یا یک روایت از قلم افتاده است. در ادامه به چند مورد از ایرادات ترجمه ایشان اشاره می‌شود:
۱. در
حدیث «غسل الا ءعیاد طهورء... و اتباع السنه» غسل مصطلح به معنای «شستشو» گرفته است: «شستشو در عیدها پاک کننده...» .
۲. عبارت: «ویری الظلم فلا یعیره»، چنین ترجمه شده: هر که بتواند ستمکاری را از ستم منصرف کند. در حالی که ترجمه دقیق و صحیح آن این است که: هر که ستم را ببیند و آن را نکوهش نکند.
۳. برخی از
احادیثی که ترجمه نشده است:
«یا کمیل! الموءمن مراه الموءمن... حالته:» ص۱۶۶.
«ونسبهم الی الفسق فهم فاسقون» ترجمه نشده است: ص۱۶۷.
«یا صاحب
العلم اعلم... تعاقب بها:» ص۵۲۵.
«فهذا سبیل ما افاء الله علی رسوله... رکاب ء:» ص۳۵۳.
آقای اتابکی بسیار تلاش کرده که معادل‌های فارسی برای کلمات و اصطلاحات اخلاقی و دینی بسازد و در این امر هم بسیار موفق بوده است؛ ولی درباره بعضی از معادل‌ها جای تامل وجود دارد که یک نمونه آن کلمه «آواره» برای «ابن سبیل» است. همان طور که می‌دانیم آواره معنای بسیار گسترده‌ای دارد و
ابن سبیل به مسافری گفته می‌شود که خرجی او تمام شده و در راه مانده است؛ چنانچه سفر او سفر معصیت نباشد و نتواند با قرض کردن یا فروختن چیزی خود را به مقصد برساند، اگرچه در
وطن خود فقیر نباشد، می‌تواند
زکات بگیرد. آیا هر آوره‌ای چنین شرایطی را دارد؟ کلمه «معافی» را که به معنای برخوردار از عافیت است، به رستگار ترجمه کرده است. چند مورد از این قبیل وجود دارد. البته هیچ کدام از این اشکالات از ارزش کار سترگ و ستودنی استاد اتابکی نمی‌کاهد.
۱. مقدمه و متن کتاب.
۲. نگاهی به یک نقد، حسن زاده،
صادق، مجله
علوم حدیث، تابستان ۱۳۸۳، ص۲۵۶.
نرم افزار جامع الاحادیث، مرکز تحقیقات کامپیوتری
علوم اسلامی.
