• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

رمان سیاسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



رمان سیاسی، رمانی است که مستقیما با جنبه‌های معینی از زندگی سیاسی سر و کار داشته باشد و در آن جنبه‌های سیاست از عناصر لازم سازنده‌ی اثر باشد، نه زمینه‌ی فرعی و حاشیه‌ای آن.



رمان سیاسی، رمانی است که مستقیما با جنبه‌های معینی از زندگی سیاسی سر و کار داشته باشد و در آن جنبه‌های سیاست از عناصر لازم سازنده‌ی اثر باشد، نه زمینه‌ی فرعی و حاشیه‌ای آن.
[۱] ادبیات داستانی، میرصادقی، جمال؛ تهران، انتشارات علمی، ۱۳۸۲، چاپ چهارم ص ۴۳۳.
رمان سیاسی یک نوع ادبی است که بیشتر به ایده‌ها و مضامین تعلیمی توجه دارد تا به بیان احساسات. در این قبیل رمان‌ها، مکانیسم قوه‌ی قضائیه، نحوه‌ی شکل‌گیری و اجرای قانون و عوارض و طرح تئوری‌های سیاسی، اجتماعی و فلسفی به بوته‌ی نقد سپرده می‌شود و بدین‌سان است که سیاست، به راحتی می‌تواند فضاهای خالی داستان را پر کند و همواره خواننده را در یک حالت تعلیق مناسب و حساب شده قرار دهد.
[۲] رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۲۳.



در این نوع رمان نویسنده با شناخت تحولات تاریخ و لحظه‌ای که در آن زندگی می‌کند، داستان می‌نویسد و این داستان بعضی ارزش‌ها را نفی و بعضی دیگر را تأیید می‌کند.
[۳] واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، جمال و میمنت؛ میرصادقی، تهران، انتشارات مهناز، ۱۳۷۷، چاپ اول ص ۴۵۰.

"نینا" نوشته‌ی ثابت رحمان، نویسندهی جمهوری آذربایجان، رمان "ناحیه‌ی کلمبیا" از جان دوس پاس، نویسندهی آمریکایی، از نمونه‌های این رمان سیاسی است.
از نمونه‌های فارسی آن رمان "آتش از آتش" اثر جمال میرصادقی را می‌توان نام برد.
[۴] ادبیات داستانی، میرصادقی، جمال؛ تهران، انتشارات علمی، ۱۳۸۲، چاپ چهارم ص ۴۳۳.
با این همه طی تقریبا صدسال داستان‌نویسی فارسی جز چند رمان سیاسی که شمار آنها از تعداد انگشتان دست فراتر نمی‌رود، چیزی در این عرصه پدید نیامد.


تحلیل و بررسی رمان سیاسی برای اولین بار در سال ۱۹۲۴م توسط فردی به نام موریس ادموند اسپیرز انجام پذیرفت. او به تحلیل و بررسی عمیق این‌گونه آثار پرداخت و اصطلاح رمان سیاسی را مطرح ساخت.


اسپیرز در مقاله‌ی معروف خود به اسامی نویسندگانی چون جورج الیوت، رمان‌نویس انگلیسی، همفری وارد، نویسندهی کانادایی، و آنتونی ترولوپ، نویسندهی بریتانیایی، اشاره داشت و آنان را پیشگامان طرح رمان‌های سیاسی دانست.
[۵] رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۲۳.



رمان سیاسی دارای ویژگی‌هایی است که مهم‌ترین آنها به شرح زیر است:

۵.۱ - اول

در این قبیل آثار، معمولا مسائل بزرگ جهان سیاست، ساختار اجتماعی شهرهای خاص و مصائب و گرفتاری‌های بشر در دوره‌ای که زندگی می‌کند، مشخص و به دقت با ریزبینی ویژه‌ای تحلیل می‌گردد.
رمان‌های بزرگ سیاسی چون: "سقوط ۷۹"، "قلعه‌ی حیوانات"، "کشتن مرغ مقلد" و حتی "فرانک انیشتاین"، مناظرات و جدل‌های وسیع و همه‌گیری را در سطوح مختلف جامعه پدید آورد.

۵.۲ - دوم

در این راستا چیزی که مشخص است، این است که آثار سیاسی ماندگار، دارای زبانی تند و برّنده هستند. این زبان، گاه و بیگاه راوی را وامی‌دارد تا به صورت تهاجمی برخورد کرده، به تقابل علنی با افراد و رویدادهای سیاسی و اجتماعی بپردازد. تحلیلگران ادبیات سیاسی بر این باورند که میزان تاثیرگزاری رمان‌های سیاسی زمانی محسوس می‌گردد که مسائل روز و بدیعی را دنبال کنند.

۵.۳ - سوم

این قبیل آثار باید به‌گونه‌ای مطرح گردند که خواننده پس از رویارویی با هر حادثه‌ی مهم، به تفکر و اندیشه واداشته شود. در واقع هنرمندی نویسندهی سیاسی زمانی محرز می‌گردد که بتواند خواننده را در جریان یک سلسله مسائل مهم وارد سازد و او را در تحلیل سیاسی حوادث، شریک خود کند. معمولا رمان‌هایی که در آن همه چیز به صورت یک‌جانبه از سوی نویسندهی همه‌چیزدان، مطرح می‌گردد، فاقد جذابیت می‌باشند. به همین دلیل رمان‌های سیاسی بسته که فقط روایتگر ذهن یک‌سویه نویسنده‌اند، فاقد گیرایی هستند و خواننده را در همان مراحل اولیه از دست می‌دهند. چیزی که مشخص است، رمان‌های سیاسی باید زمینه‌ی مناسب برای بحث و جدل را فراهم سازند. باید توجه داشت که وظیفه‌ی عمده‌ی رمان‌ سیاسی، ایجاد یک جرقه در ذهن خواننده و مواجه ساختن او با سیلی از حوادث و رویدادهای مهم و تکان‌دهنده است. گاه دیده شده نویسنده به این قصد جرقه‌ی لازم را در ذهن خواننده ایجاد می‌کند تا خود در دنیای حقیقی پیرامون خود به دنبال سرنخ‌ها رفته، به کشف ناشناخته‌ها مبادرت ورزد. در این قبیل آثار، هدف عمده‌ی نویسنده طرح مسئله است و به هیچ عنوان نمی‌خواهد در فضای داستان، خواننده را نگه دارد و در همان جا، همه چیز را مشخص سازد. گمان می‌رود بیشتر رمان‌های سیاسی که در فضای بسته و محدود سیاسی کشورهای تحت استعمار و دیکتاتوری خلق می‌گردند، دارای چنین حال و هوایی هستند. در این رمان‌ها نویسنده از ایهام سود جسته و مسائل سیاسی و انتقادی خود را در لایه‌های زیرین اثر پنهان می‌سازد، این در حالی است که قضاوت‌های شخصی نویسنده و طرح آرا و عقاید سیاسی او، همواره در رمان محسوس بوده است.
[۶] رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۱۰.


۵.۴ - چهارم

رمان سیاسی، محملی است که در آن عناصر ضد هم در کنار یکدیگر متجلی می‌گردند. کاخ‌های ستم، غالب در کنار خانه‌های فقیران قرار می‌گیرند. این تضاد، می‌تواند مربوط به گروه‌ها و طبقات خاص اجتماعی باشد یا در گستره‌ی وسیع‌تری مطرح گردد.

۵.۵ - پنجم

در رمان‌های سیاسی، نمایندگان شیطان به‌گونه‌های مختلف وارد عمل شده، به جان افرادی که به مقابله با آنها می‌پردازند، می‌افتد. اینان نمایندگان حقیقی شیطان یا استعمارگرانی هستند که به کشورهای تحت سیطره، لشکر کشیده‌اند و یا به شیوه‌ی استعمار نو به بهره‌برداری از ملل دیگر و به دگرگونی در ساختار اجتماعی و سیاسی آنها مشغول هستند.
[۷] رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۱۲.



رمان‌های سیاسی سه نوع هستند:

۶.۱ - نوع اول

آن دسته از رمان‌هایی است که نویسندهی آن نسبت به حوادثی که در پیرامونش روی می‌دهد، حساس است و واکنش از خود نشان می‌دهد. او دوست دارد تا شاهد دنیای بهتر باشد. معمولا نویسندگانی که به طرح مسائل سیاسی روز می‌پردازند، دارای چنین خصیصه‌ای هستند.

۶.۲ - نوع دوم

رمان‌هایی است که نویسندگان آن‌ها پس از دریافت طرح اولیه‌ی داستان به خلق رمان‌هایی در راستای اهداف استعمارگران مبادرت می‌ورزند. نویسندگان استعمار نو، با عقد قراردادهای هنگفت خود و قلمشان را در اختیار استعمارگران قرار می‌دهند. سلمان رشدی از نویسندگانی است که آشکارا خود را در طیفی از نویسندگان استعماری قرار می‌دهد و حتی به این مسئله می‌بالد.

۶.۳ - نوع سوم

آن دسته از رمان‌های سیاسی است که نویسندگان آن‌ها به پیروی از آرمان‌های احزاب و گروه‌های سیاسی و برای پیشبرد اهداف آن‌ها اقدام به خلق رمان می‌کنند.
[۸] رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۱۱.
در این جا بهتر است این نوع رمان را رمان عقیدتی یا تبلیغی نامید؛ زیرا این نوع از رمان برای دفاع از طبقه‌ای مشخص یا ضدیت با طبقه‌ای خاص نوشته می‌شود و یا عقیده و فرهنگ خاصی را تبلیغ می‌کنند.
[۹] رمان چیست، سلیمانی، محسن؛ تهران، انتشارات سوره مهر، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص ۴۹.



بسیاری از آثار ادبی کلاسیک پارسی را نباید صرفا از دیدگاه ادبی نگریست. این آثار، گذشته از وجوه ادبی و زیبایی‌شناختی، مملو از اندیشه‌های پیچیده است که جز با تکیه بر نظریه‌های دقیق و روش‌های جدید قابل کشف نخواهد بود.
[۱۰] اندیشه سیاسی ایرانشهری در اسکندرنامه نظامی، محمدحسین، کرمی؛ و زینب، نوروزی؛ ادب و زبان، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان، زمستان ۱۳۸۷، ۲۴ (پیاپی ۲۱)، ص۱۷۵.


۷.۱ - کتاب کلیله و دمنه

بهترین نمونه از آثار کلاسیک سیاسی "کلیله و دمنه" است؛ تردیدی نسبت که کتاب کلیله و دمنه -از متن هندی پنچه تنتره تا ترجمه پهلوی، سپس عربی و برگردان آن از عربی به فارسی به وسیله‌ی نصراله منشی،- بدین سبب مورد توجه بوده است که از سویی حاکمان را تدبیر و تلطیف می‌آموزد و از سویی نیز خوانندگان کتاب را با دغدغه‌ها و امواج حاشیه‌های حکومت‌ها آشنا می کند. اندیشه‌ی سیاسی کتاب کلیله و دمنه - فارغ از هندی، عربی یا ایرانی بودن آن - در زمینه‌های نفی ستم، نفی حسادت، تدبیرهای مختلف در برابر دشمنان، درباره‌ی ستایش عدالت و اهمیت رایزنی با خردمندان و پرهیز از ناصالحان، چه جهت‌گیری‌هایی دارد.
[۱۱] اندیشه سیاسی در کتاب کلیله و دمنه، عنایت‌اله، شریف‌پور؛ و محمدی، محتشم؛ ادب و زبان، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان، زمستان ۱۳۸۷، ۲۴ (پیاپی ۲۱)، ص۵۳.




۱. ادبیات داستانی، میرصادقی، جمال؛ تهران، انتشارات علمی، ۱۳۸۲، چاپ چهارم ص ۴۳۳.
۲. رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۲۳.
۳. واژه‌نامه هنر داستان‌نویسی، جمال و میمنت؛ میرصادقی، تهران، انتشارات مهناز، ۱۳۷۷، چاپ اول ص ۴۵۰.
۴. ادبیات داستانی، میرصادقی، جمال؛ تهران، انتشارات علمی، ۱۳۸۲، چاپ چهارم ص ۴۳۳.
۵. رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۲۳.
۶. رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۱۰.
۷. رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۱۲.
۸. رمان سیاسی و زیرساخت‌های آن، پارسی‌نژاد شیرازی، کامران؛ ادبیات داستانی، ۱۳۸۲، شماره ۲۱، ص۱۱.
۹. رمان چیست، سلیمانی، محسن؛ تهران، انتشارات سوره مهر، ۱۳۸۷، چاپ اول، ص ۴۹.
۱۰. اندیشه سیاسی ایرانشهری در اسکندرنامه نظامی، محمدحسین، کرمی؛ و زینب، نوروزی؛ ادب و زبان، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان، زمستان ۱۳۸۷، ۲۴ (پیاپی ۲۱)، ص۱۷۵.
۱۱. اندیشه سیاسی در کتاب کلیله و دمنه، عنایت‌اله، شریف‌پور؛ و محمدی، محتشم؛ ادب و زبان، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان، زمستان ۱۳۸۷، ۲۴ (پیاپی ۲۱)، ص۵۳.



پژوهشکده باقرالعلوم.    


رده‌های این صفحه : اصطلاحات ادبی | واژه شناسی




جعبه ابزار