رمان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
رُمان یا داستان بلند، متنی روایتگر و داستانی است که در قالب نثر نوشته می‌شود.
رمان (roman)، کلمۀ فرانسوی است و منظور از آن داستانی است که به نثر نوشته شده و شامل حوادثی می‌شود که ناشی از
تخیل نویسنده باشد.
فرهنگ نظام، رمان را
کتاب قصه و افسانه‌ای می‌داند که عموماً واقعیت‌های ممکنه است؛ برخلاف افسانه‌های قدیم که بیشتر محالات بوده است.
رمان سابقاً به نوشته و داستان‌هایی واقعی یا تخیلی
اطلاق می‌شد که به
نظم یا نثر نوشته شده باشد؛ اما امروزه به
داستان یا اثری خیالی و یا نثری اطلاق می‌شود که شامل ماجراهایی برای سرگرم ساختن و جلب‌نظر و افکار خوانندگان باشد. از قرون متمادی به این طرف، قسم اعظم این نوشته‌ها و مقالات به‌صورت داستان‌هایی روایتی و در قالب
شعر و نثر
بیان می‌شد و
زبان بیان این داستان‌ها همان زبان
رمان بود.
در طول قرون وسطا مهم‌ترین منبع الهام نویسندگان، افسانه‌های مربوط به
دین مسیحیت و شهدای دین و شرح زندگانی قدیسین مسیحی بود. در این مدت، نویسندگان تابع سخت‌گیری‌های
پاپ بودند و اگر
رمانی برخلاف عقاید روحانیون مسیحی بود، از طرف پاپ
تحریم می‌شد؛ اما از اواخر قرن شانزدهم
آزادی برقرار شد و نویسندگان زنجیر اسارت پاپ را از
احساس و اندیشۀ خود گشودند.
به‌طور‌کلی پیدایی رمان برآیند سه منبع ادبی - تاریخی بوده است:
نخست، قصه‌های کوتاه و منثوری که در سدۀ چهاردهم میلادی در
ایتالیا رواج داشت و پرآوازه‌ترین آنها دکامرون نوشته بوکاچیو است.
دوم، روایت‌های پیکارسک که در سدۀ شانزدهم میلادی در
اسپانیا سر برآورد و سپس به دیگر نقاط
اروپا راه یافت؛ مانند ژیل بلاس نوشتۀ آلن رنه لوساژ، رمان‌نویس و نمایش‌نامه‌نویس فرانسوی.
سوم، نوع ادبی ویژه‌ای به نام چهره‌نویسی (the character) که در سدۀ هفدهم میلادی در
انگلستان پیدا شد و نویسندگان در آن طرح‌هایی کلی و قلم‌انداز در اشخاص گوناگون و شیوه‌های کلی زندگی آنان ترسیم می‌کردند؛ مانند چهره‌ها، نوشتۀ سر تامس اووربری نویسنده و شاعر انگلیسی.
در حال حاضر واژۀ رمان دربرگیرنده انواع گوناگونی از داستان‌های بلند است که خصیصۀ مشترک همگی روایی بودن آنهاست. نکتۀ تمایز رمان از داستان کوتاه
بسط و
تفصیل آن است که به‌کارگیری مجموعه‌ای گسترده‌تر از شخصیت‌ها و ارائۀ ساختاری پیچیده‌تر را ممکن می‌سازد به همان
ترتیب که محیط وقوع داستان وسیع‌تر و بررسی دقیق افراد آن نیز آسان‌تر است. ظهور رمان در قرن هجدهم و شکل روایی منثور آن را باید جانشین
اشعار بلند به حساب آورد.
واژۀ رمان که در اکثر زبان‌های اروپایی مشترک است، از کلمۀ قدیمی رمانس
مشتق شده است که در قرون وسطا بیانگر داستان
مهیج و رعب‌آور بود. در این‌گونه داستان‌ها اغلب عاشقی برای رسیدن به معشوق با تلاش و تهوری تحسین‌برانگیز از موانع واقعی و خیالی عبور می‌کرد و در نهایت پایانی شاد و غرورانگیز برای
داستان رقم می‌زد؛ اما پیش از ظهور رمان در قرن هجده، می‌توان به آثار منثور قرن چهارده ایتالیا
اشاره کرد که اغلب جنبه‌ی سیاسی اجتماعی داشتند و دکامرون اثر بوکاچیو، مشهورترین آنهاست. هدف از نوشتن آنها نیز ارائه قصه‌ای یا حادثه‌ای واقع گرایانه و انتقادی بود. آثاری همچون دن کیشوت از این دسته‌اند.
سیروس شمیسا معتقد است داستان یا نوول (novel) اثری است روایی به نثر که مبتنی بر جعل و خیال باشد و اگر طولانی باشد به آن رمان می‌گویند.
(نوول اصطلاح انگلیسی است و معادل آن در اکثر زبان‌های اروپایی رمانroman است).
رمان براساس موضوع انواع مختلفی دارد:
رمان آموزشی (تعلیماتی)؛ داستانی است شامل مطالب علمی، طبیعی و فلسفی.
رمان پلیسی؛ داستانی است حاکی از حوادث مربوط به دزدی،
جنایت و کشف آنها توسط کارآگاهان زبردست.
رمان تاریخی؛ داستانی است که اساس آن مبتنی بر وقایع تاریخی می‌باشد.
رمان عشقی؛ داستانی که شالودۀ آن بر
عشق نهاده شده باشد.
رمان به لحاظ ساختمان و مایه‌های سبکی به چهار نوع
تقسیم می‌شود:
رمان حوادث (novel oftnc ident )؛
رمانی است که در آن تکیۀ اصلی بر حوادثی است که در طی رمان اتفاق می‌افتد و رمان در واقع چیزی نیست جز مجموعه‌ای از حوادث و ماجراهای پی‌در‌پی و مختلف.
رمان شخصیت (novel of charater)؛
رمانی است که در آن تکیه بر انگیزۀ انجام
اعمال است؛ برخلاف رمان حوادث که تکیه بر اعمالی است که قهرمان داستان انجام می‌دهد.
امروزه رمان‌های جدید برخلاف رمان‌های قدیم که معمولاً رمان حوادث بودند؛ رمان شخصیت هستند.
رمان نامه‌ای (epistolarg novel)؛ که در آن ساخت رمان بر مبنای نامه‌هایی است که بین دو قهرمان اثر رد و بدل می‌شود.
رمان
اندیشه (novel of tdeas)؛
رمانی است که مبنای آن بر ایده‌ها و مشرب‌های از پیش معلوم قالبی است؛ مثل رمان‌های نویسندگان حزب
کمونیست شوروی سابق.
۱.
انواع ادبی، شمیسا، سیروس؛ تهران، فردوس، ۱۳۸۱، چاپ نهم، ص۱۷۰ تا ۱۷۵.
۲.
فرهنگ اصطلاحات نقد ادبی از افلاطون تا عصر حاضر، مقدادی، بهرام؛ بی‌جا، فکر روز، ۱۳۷۸، چاپ اول، ص۲۵۸ و ۲۵۹.
۳.
فرهنگ فارسی، معین، محمد؛ تهران، نشر سرایش، ۱۳۸۰.
۴. لغت‌نامه، دهخدا، علی‌اکبر؛ تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، ۱۳۲۸.
۵.
گزیدۀ اصطلاحات، مضامین و موضوعات ادب فارسی، دانش‌نامۀ ادب فارسی (۲)، انوشه، حسن؛ تهران، سازمان چاپ و انتشارات، ۱۳۷۶، چاپ یکم، ص۶۳۶.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «رمان».
