رجال النجاشی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نام کتاب «فهرست اسماء مصنفی الشیعة» و معروف به «رجال نجاشی» است که تألیف ابو الحسین،
احمد بن علی
بن احمد نجاشی (۳۷۲- ۴۵۰ هجری)می باشد.
این کتاب از جمله اصول اولیه
رجال است که
نجاشی آن را به عنوان فهرستی برای اسامی
مؤلفین شیعه تالیف کرده، لذا در آن تنها نام بزرگانی را آورده که کتاب و اثری از خود به یادگار گذاشته‌اند.
علمای بزرگوار
شیعه از قرون اولیه اسلامی تا کنون توجه خاصی به
علم رجال داشته‌اند، زیرا اعتبار و مقبولیت تمام کتب روایی منوط به وثاقت و اعتبار
راویان و مؤلفین آنها است و این مهم تنها با علم رجال به دست می‌آید.
اولین کسی که در علم رجال و شرح حال نویسی قلم زده «
عبید الله بن ابی رافع »، کاتب
امیرالمؤمنین علیه‌السّلام بوده که اسامی اصحاب حضرت علی علیه‌السّلام را در جنگ‌های آن حضرت نوشته است.
پس از او «
عبدالله بن جبله کنانی » متوفای ۲۱۹ هجری و «
ابو فضال » و «
ابن محبوب » در قرن دوم و سوم تالیفاتی در این موضوع داشته‌اند که متاسفانه هیچیک به دست ما نرسیده است.
اولین کتابهایی که به ما رسیده و
اصول کتب رجال هستند در قرن چهارم و پنجم به بعد نوشته شده‌اند و عبارتند از:
۱-
رجال کشی ۲-
فهرست نجاشی ۳-
رجال شیخ طوسی ۴-
فهرست شیخ طوسی ۵-
رجال برقی پس از این پنج اصل، در قرون بعد صدها کتاب در این علم نگاشته شد که اکثر آنها در مطالب خویش از این اصول بسیار استفاده نموده‌اند.(برای شناخت تاریخ تطور علم رجال رجوع شود به مقدمه رجال نجاشی، چاپ دارالاضواء بیروت/ ۱۴۰۸ هجری صفحه ا- ی.)
نجاشی در مقدمه کتاب علت تالیف این کتاب را چنین بیان کرده که:
«من شنیدم که سید شریف-
سید مرتضی علم الهدی - گفته عده‌ای از
مخالفین مذهب شیعه چنین سرزنش کرده‌اند که شما پیشینه و عالمی در شیعه ندارید که تالیف و تصنیف نموده باشند... من نیز به خاطر رد این کلام دست به تالیف زدم و تا آنجا که توان داشتم نام مؤلفین شیعه را جمع نمودم».
این کلام نجاشی نشانگر بالاترین درجات غیرت دینی است که فردی می‌تواند داشته باشد.
این کتاب جزء اصول اولیه رجال است و مرجعی مهم در تشخیص وثاقت و اعتبار گذشتگان می‌باشد.
این کتاب بنا به نظر
شیخ آقا بزرگ تهرانی مانند
کافی در بین
کتب اربعه است.
در معارضه، قول و نظر او مقدم بر دیگران است و دیگران با او قابل مقایسه نیستند. اهمیت این کتب به قدری است که هر کس در رجال و تراجم دست به قلم برده ناگزیر به استفاده از نجاشی و کشی و شیخ طوسی است.
از جمله نکات قابل توجه در این کتاب آن است که این کتاب مقدم بر فهرست شیخ طوسی است زیرا:
۱- تاریخ تالیف آن بعد از فهرست شیخ است و در اواخر عمر نجاشی نوشته شده در حالی که فهرست شیخ مربوط به اوایل عمر او بوده.
۲- شیخ در علوم مختلف تالیف دارد و قدرت علمی او در چندین علم تقسیم شده، لذا نقض و ایراد بر او نیز فراوان است؛ اما نجاشی تمام هم خویش را در این علم به کار گرفته است.
۳- نجاشی به
علم انساب بسیار مسلط بوده و برای شناخت رجال، شناخت انساب یک مسئله لازم است.
۴- بسیاری از
روات در آن زمان از
کوفه و اطراف آن بوده‌اند و نجاشی که خودش کوفی است آنها را بهتر می‌شناسد.
۵- نجاشی با
ابن غضائری که استاد این فن بوده مانوس بوده و از او استفاده فراوان کرده است.
۶- نجاشی بسیاری از علمای رجال را دیده که شیخ آنها را ندیده است.
با توجه به تاریخهای موجود در کتاب، چنین بدست می‌آید که نجاشی کتاب خویش را بین سالهای ۴۱۹ تا ۴۳۶ هجری نوشته است.
از جمله اینکه تاریخ وفات
محمد بن عبد الملک تبان (متوفای ۴۱۹ هجری) در متن کتاب آمده و هنگام ذکر نام سید مرتضی علم الهدی (متوفای ۴۳۶ هجری)، از او با تعبیر «اطال الله بقاءه» و «ادام توفیقه» یاد کرده است.
رجال نجاشی در بر دارنده نام و شرح حال ۱۲۶۹ نفر از روات و مؤلفین شیعه است که در این بین بعضی در چند سطر و بعضی در یک یا چند صفحه ترجمه شده‌اند.
۱- از جمله نکات مهم کتاب آن است که شخص از حیث
مذهب و اعتبار و وثاقت بررسی شده و علاوه بر آن نام تالیفات و کتابهای او نیز ذکر شده است.
۲- این کتاب مهمترین منبع برای بررسی اسناد و وثاقت و اعتبار روات است و عمده‌ترین منبع در جرح و تعدیل راویان می‌باشد.
۳- هدف اصلی کتاب، چنان که ذکر شد، شناساندن مؤلفین شیعه و کتابهایشان است. بنا بر این راویانی که تالیف نداشته‌اند در این کتاب ذکر نشده‌اند.
۴- در این کتاب همه مؤلفین شیعه تا آن زمان ذکر نشده‌اند و در مقابل، عده‌ای از غیر
شیعیان که برای شیعه تالیفی داشته‌اند در این کتاب معرفی شده‌اند.
۵- در ضمن بیان شرح حال عده‌ای از افراد، جرح و تعدیل روات دیگر و سلسله اسناد این افراد هم آمده است. مانند
توثیق عام حلبیون (نجاشی شماره ۲۲۹) و...
۶- نجاشی تنها به اسم یا کنیه اکتفا نکرده؛ بلکه لقبها و اسماء و کنیه‌های مختلف یک راوی را بیان کرده است.
۷- تاریخهایی مانند ولادت و وفات و تاریخ گرفتن اجازه و... در بسیاری موارد ذکر شده است.
۸- اعتماد بزرگان بر کتابی یا عرضه آن کتاب بر
معصوم نیز در بعضی موارد تذکر داده شده.
در کتاب حاضر ابتدا مؤلفین هم عصر
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم یا نزدیک به زمان ایشان ذکر شده‌اند، سپس بقیه مؤلفین بر اساس حروف الفباء آمده‌اند. البته در ترتیب افراد فقط حرف اول نام لحاظ شده و ترتیب حروف دیگر نام و نام پدر و... رعایت نشده است.
مولی
عنایة الله قهپایی کتاب را بر این اساس مرتب نمود تا استفاده از آن آسانتر شود و فوایدی نیز به آن افزود که متاسفانه نسخه آن موجود نیست و چاپ حاضر کتاب بر اساس همان ترتیب مؤلف است.
۱- نسخه‌ای از کتاب به خط شیخ
فضل بن محمد فضل عباسی و مربوط به سال ۱۰۲۱ هجری است که از نسخه‌هایی نوشته شده که اصل آنها از نسخه خط
ابن ادریس حلی است و خط
سید عبد الکریم بن طاووس و
سید محمد بن سید موسوی نیز بر آن نسخه موجود است.
۲- نسخه
کتابخانه آستان قدس رضوی علیه‌السّلام مربوط به سال ۹۶۷ هجری.
۳- نسخه‌ای در کتابخانه
تبریز مربوط به سال ۹۸۱ هجری که از نسخه سال ۵۵۱ هجری نوشته شده است.
نرم افزار جامع الاحادیث،مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
