ذَکَر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذَکَر (به فتح ذال و کاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای جنس نر و مذکر است.
جمع آن
ذُکور (به ضم ذال) و
ذُكْران (به ضم ذال و سکون کاف) است.
مشتقات
ذَکَر که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
الذَّكَرُ (به فتح ذال و کاف) به معنای پسر؛
ذَكَرٍ (به فتح ذال و کاف) به معنای مرد؛
آلذَّكَرَيْنِ (به فتح ذال و کاف) به معنای جنس نر و ماده؛
الذُّكُورَ (به ضم ذال) به معنای پسران؛
ذُكْراناً (به ضم ذال و سکون کاف) به معنای پسران است.
ذَكَر (بر وزن فرس) به معنای نر و مقابل ماده است.
به مواردی از
ذَکَر که در قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(وَ لَيْسَ الذَّكَرُ كَالْأُنْثى) يعنى «
پسر مثل
دختر نيست.»
(يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ) (اى مردم! ما شما را از يک مرد و
زن آفريديم و شما را تيره‌ها و قبيله‌ها قرارداديم تا يكديگر را بشناسيد؛ اين‌ها ملاک برترى نيست، گرامى‌ترين شما نزد
خداوند با تقواترين شماست؛ به يقين خداوند دانا و آگاه است. )
(وَ ما خَلَقَ الذَّكَرَ وَ الْأُنْثى • إِنَّ سَعْيَكُمْ لَشَتَّى) (و سوگند به آن كس كه جنس مذكّر و مونث را آفريد، كه سعى و تلاش شما گوناگون است.)
موضوع نر و مادگى كه در «زوج» خواهد آمد از اسرار عجيب اين جهان است.
يعنى: «هشت جفت بر شما
حلال كرده از گوسفند دو جفت نر و ماده و از بز دو جفت نر و ماده بگو آيا دو لنگه نر را حرام كرده يا دو لنگه ماده را يا آن‌چه را رحم‌هاى دو ماده شامل است.»
در
«آلذَّكَرَيْنِ» همزه استفهام است كه با «الذكرين» با هم خوانده می‌شود و مراد از
«الذّكرين» جنس نر از
گوسفند و
بز است و مراد از
«الانثيين» ماده آن دو است. مراد از هشت جفت هشت لنگه است كه چهار جفت می‌شود چهار لنگه در اين آيه ذكر شده و چهار لنگه ديگر در آيه بعد كه عبارتند نر و ماده از
شتر و
گاو.
(يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ إِناثاً وَ يَهَبُ لِمَنْ يَشاءُ الذُّكُورَ• أَوْ يُزَوِّجُهُمْ ذُكْراناً وَ إِناثاً وَ يَجْعَلُ مَنْ يَشاءُ عَقِيماً) يعنى: «به آن‌كه بخواهد دختران و به آن‌كه بخواهد پسران می‌دهد يا ميان پسران و دختران را جمع می‌كند و از هر دو می‌دهد و آن‌كه را بخواهد نازا می‌كند نه می‌زايد و نه براى او فرزندى زایيده می‌شود.»
در
المیزان آمده: تزويج به معنى جمع است علی هذا معناى
«يُزَوِّجُهُمْ» جمع می‌كند است.
قول
حضرت لوط كه به قوم خويش فرمود:
(أَ تَأْتُونَ الذُّكْرانَ مِنَ الْعالَمِينَ) پسران و مردان را شامل است يعنى «آيا به جنس مرد تمايل می‌كنيد و زنان را كنار می‌گذاريد؟»
ذُكور و ذُكْران جمع ذَكَر است.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «ذَکَر»، ج۳، ص۲۰.
