ذبیح اللّه (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذِبح:
(وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ)ذِبح: در این که کدام‌یک از فرزندان
ابراهیم (علیه‌السّلام) (
اسماعیل یا
اسحاق) به قربانگاه برده شد و لقب «ذبیح اللّه» یافت، در میان مفسران سخت گفتگوست، گروهی «
اسحاق» را «ذبیح» می‌دانند و جمعی «اسماعیل» را، نظر اول را بسیاری از
مفسران اهل سنّت و نظر دوم را
مفسران شیعه برگزیده‌اند.
آنچه با ظواهر آیات مختلف
قرآن هماهنگ است این است که ذبیح «اسماعیل»
بوده است.
به موردی از کاربرد ذبیح در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ فَدَيْنَاهُ بِذِبْحٍ عَظِيمٍ.) (ما قربانى عظيمى را فداى او كرديم.)
در این که کدام‌یک از فرزندان ابراهیم (علیه‌السّلام) (اسماعیل یا
اسحاق) به قربانگاه برده شد و لقب «ذبیح اللّه» یافت، در میان مفسران سخت گفتگوست، گروهی «
اسحاق» را «ذبیح» می‌دانند و جمعی «اسماعیل» را، نظر اول را بسیاری از مفسران اهل سنّت و نظر دوم را مفسران شیعه برگزیده‌اند.
امّا آنچه با ظواهر آیات مختلف
قرآن هماهنگ است این است که ذبیح «اسماعیل»
بوده است، زیرا:
• در یک جا می‌خوانیم:
(وَ بَشَّرْنٰاهُ بِاِسْحٰاقَ نَبِیًّا مِنَ الصّٰالِحِینَ).
«ما او را بشارت به
اسحاق دادیم که پیامبری
بود از
صالحان.»
این تعبیر بخوبی نشان می‌دهد که
خداوند بشارت به تولد
اسحاق را بعد از این ماجرا و به خاطر فداکاری‌های ابراهیم به او داد، بنابراین ماجرای ذبح مربوط به او نبود.
بعلاوه هنگامی که
نبوت کسی را بشارت می‌دهد، مفهومش این است که زنده می‌ماند و این با مسئله
ذبح در کودکی سازگار نیست.
• در
آیه ۷۱
سوره هود می‌خوانیم:
(فَبَشَّرْنٰاهٰا بِاِسْحٰاقَ وَ مِنْ وَرٰاءِ اِسْحٰاقَ یَعْقُوبَ.) «... پس، آن زن (زن ابراهیم «
ساره») را به فرزندی به نام
اسحاق بشارت دادیم و نیز به تولد
یعقوب بعد از
اسحاق».
این آیه نشان می‌دهد که ابراهیم مطمئن
بود اسحاق می‌ماند و فرزندی همچون یعقوب از او به وجود می‌آید، بنابراین نوبتی برای ذبح باقی نخواهد ماند و کسانی که ذبیح را
اسحاق می‌دانند در حقیقت این آیه را نادیده گرفته‌اند.
•
روایات بسیاری در منابع اسلامی آمده است که نشان می‌دهد ذبیح «اسماعیل»
بوده است به عنوان نمونه:
در حدیث معتبری که از
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده می‌خوانیم:
«أنا اِبن الذَّبیحَین» «من فرزند دو ذبیحم» و منظور از دو ذبیح، یکی پدرش
عبد اللّه است که
عبد المطّلب جد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)
نذر کرده
بود او را برای خدا
قربانی کند، سپس یک‌صد
شتر به فرمان خدا
فداء او قرار داد و داستانش مشهور است و دیگر اسماعیل
بود، زیرا مسلم است که پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از فرزندان اسماعیل است، نه
اسحاق.
• در دعایی که از
علی (علیه‌السّلام) از پیامبر گرامی (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نقل شده می‌خوانیم:
«یا مَن فَدا اِسماعِیل مِن الذِّبح.» «ای کسی که فدایی برای ذبح اسماعیل قرار دادی»
• در حدیثی که از
امام رضا (علیه‌السّلام) نقل شده نیز می‌خوانیم:
«لَو عَلِم اللّه (عزّوجلّ) شیئاً اَکرَمُ مِنْ الضَّأنِ لَفَدی بِه اِسماعیل» «اگر حیوانی بهتر از گوسفند پیدا می‌شد آن را فدیه اسماعیل قرار می‌داد.»
• در برابر این روایات فراوان که هماهنگ با ظاهر آیات
قرآن است، روایت شاذی بر ذبیح
بودن اسحاق دلالت دارد که نمی‌تواند مقابله با روایات گروه اول کند، و نه با ظاهر آیات
قرآن هماهنگ است.
از همه اینها گذشته این مسئله مسلّم است کودکی را که ابراهیم او را با مادرش به فرمان خدا به
مکه آورد و در آنجا رها کرد و سپس
خانه کعبه را با کمک او ساخت و
طواف و
سعی با او به‌جاآورد اسماعیل
بود و این نشان می‌دهد که ذبیح نیز اسماعیل
بوده است، زیرا برنامه ذبح مکمل برنامه‌های فوق محسوب می‌شده.
البته آنچه از کتب
عهد عتیق (
تورات کنونی) بر می‌آید این است که ذبیح، «
اسحاق»
بوده است.
و از این جا چنین به نظر می‌رسد که بعضی از روایات غیر معروف اسلامی که
اسحاق را ذبیح معرفی می‌کند تحت تاثیر
روایات اسرائیلی است و احتمالاً از مجعولات
یهود است، یهود چون از دودمان
اسحاق بودند مایل بودند این افتخار را برای خود ثبت کنند و از
مسلمانان که پیامبرشان زاده اسماعیل
بود سلب کنند، هرچند از طریق انکار واقعیات باشد!
به هر حال آنچه برای ما از همه محکم‌تر است ظواهر آیات
قرآن است که بخوبی نشان می‌دهد که ذبیح، اسماعیل
بوده است، گرچه برای ما تفاوتی نمی‌کند که ذبیح اسماعیل باشد یا
اسحاق، هر دو فرزند ابراهیم و پیامبر بزرگ خدا بودند، هدف روشن شدن این ماجرای تاریخی است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «ذبیح اللّه»، ج۲، ص۷۹.
