ذات (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ذات: (عَلیمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ)«ذات» که مذکر آن
«ذو» می‌باشد، در اصل به معنای «صاحب» آمده است؛ هر چند در تعبیرات فلاسفه به معنای عین و حقیقت و گوهر اشیاء به کار می‌رود. اما به گفته
«راغب» در «
مفردات» این اصطلاحی است که در کلام عرب وجود ندارد.
و به این ترتیب جمله
(اِنَّهُ عَلِیْمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ) در سوره
«شوری» مفهومش این است که خداوند از افکار و عقائدی که حاکم بر دلهاست و گویی صاحب و مالک آن شده، با خبر است و این اشاره لطیفی است، به حاکمیت و استقرار افکار، بر قلوب و ارواح انسان‌ها.
و
«ذاتِ الصُّدُور» در سوره
«حدید» اشاره به نیات و اعتقاداتی است که قلوب انسان‌ها را در اختیار خود گرفته است، و بر آن حاکم است.
ترجمه و تفاسیر آیات مرتبط با ذات:
(إِنَّ ٱللَّهَ عَٰلِمُ غَيۡبِ ٱلسَّمَٰوَٰتِ وَٱلۡأَرۡضِۚ إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ) (خداوند از غيب آسمان‌ها و زمين آگاه است، و آنچه را در درون
سينه‌هاست مى‌داند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: خدا عالم
غیب آسمان‌ها و زمين است، و او به آنچه در
سينه‌ها پنهان است داناست، با شما بر طبق آنچه در باطن نهفته داريد، از عقايد و آثار اعمال معامله مى‌كند، و بر طبق آن محاسبه مى‌نمايد، چه اينكه ظاهرتان با باطن مطابق باشد و چه مخالف.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
(أَمۡ يَقُولُونَ ٱفۡتَرَىٰ عَلَى ٱللَّهِ كَذِبٗاۖ فَإِن يَشَإِ ٱللَّهُ يَخۡتِمۡ عَلَىٰ قَلۡبِكَۗ وَيَمۡحُ ٱللَّهُ ٱلۡبَٰطِلَ وَيُحِقُّ ٱلۡحَقَّ بِكَلِمَٰتِهِۦٓۚ إِنَّهُۥ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ) (آيا مى‌گويند: «او بر خدا
دروغ بسته است»؟! در حالى كه اگر خدا بخواهد و تو را دروغ‌گو بداند بر قلب تو مهر مى‌نهد و
باطل را محو مى‌كند و
حق را به فرمانش پا برجا مى‌سازد؛ به يقين او از آنچه درون
سينه‌هاست آگاه است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: به اين علت باطل را محو و حق را احقاق مى‌كند، كه داناى به دلها و منويات آنها است، و مى‌داند هر دلى چه استدعايى دارد، آيا استدعاى
هدایت دارد، و يا
ضلالت، اقتضاى شرح دارد، و يا ختم و مهر خوردن تا با انزال
وحی و توجيه دعوت به سوى همه دلها هر يک را به مقتضاى خود برساند.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(يُولِجُ ٱلَّيۡلَ فِي ٱلنَّهَارِ وَيُولِجُ ٱلنَّهَارَ فِي ٱلَّيۡلِۚ وَهُوَ عَلِيمُۢ بِذَاتِ ٱلصُّدُورِ) (شب را در روز داخل مى‌كند و روز را در شب؛ و او به آنچه در درون
سينه‌ها وجود دارد داناست.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید: مراد از ذات الصدور افكار پنهانى و نيات نهفته‌اى است كه در
سينه‌ها جا گرفته و از آنجا به بيرون نمى‌آيد، چون اين نيات منسوب به دلها است، و دلها هم در
قفسه سينه‌ها قرار دارد، و اين جمله يعنى جمله
(وَ هُوَ عَلِيمٌ بِذاتِ الصُّدُورِ) احاطه
علم خدای تعالی به نيات درونى را بيان مى‌كند، هم چنان كه جمله
(وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ) احاطه بينايى آن جناب به ظواهر اعمال آنان را بيان مى‌كرد.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «ذات»، ص۱۰۲.
