دیوان ابی طالب بن عبد المطلب (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«دیوان ابی طالب بن عبد المطلب»، حاوی مجموعه اشعار جناب
ابو طالب ، به
زبان عربی، به روایت دو نفر از ادباء
قرن سوم و چهارم هجری؛ یعنی
ابی هفان المهزمی البصری و
علی بن حمزة البصری التمیمی ، می‌باشد.
کتاب، متشکل از چهار بخش می‌باشد که بعد از مقدمه نخست، روایت ابی هفان از اشعار
ابو طالب آمده، بعد روایت
علی بن حمزه و سپس به تخریج کلی پرداخته شده و در قسمت آخر، مستدرکاتی بر هر دو روایت اضافه گردیده است.
وجود مسائلی پیرامون
حق و
باطل ،
عداوت و
تقبیح آن،
تمجید از دوستی و مهربانی و... در اشعار جناب ابو طالب، در زمانی که مضامین اکثر اشعار عرب مبتذل و فاقد اصول انسانی و اخلاقی بود، نشان از عظمت روحی آن جناب دارد.
برخی از اشعار آن جناب (علاوه بر ادله متقن دیگر)، دلالت بر
ایمان استوار وی می‌کند. پاره‌ای از اشعار وی در ترسیم خطوط کلی
حج ،
تمجید از
بیت الله الحرام و
مدح نبی مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم سروده شده‌اند و برخی در باره
بغض و
کینه بنی امیه نسبت به
بنی هاشم .
موضوعات دیگری که در اشعار آن جناب مطرح شده است، عبارت است از:
یادی از افتخار
سقایت عبد المطلب در
مکه ، ابیاتی در مورد
انذار نزدیکان توسط رسول الله صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم به دستور خداوند متعال، در سوگ پدرش جناب عبد المطلب، در سوگ برادرانش
عبدالله و
زبیر و...
دفاعیات جانانه
ابو طالب از
پیغمبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم در اوایل
بعثت ، از ابیات مختلف وی هویدا می‌باشد، مانند ابیات زیر:
الا ان خیر الناس نفسا و والدا
اذا عد سادات البریة احمد
نبی الاله و الکریم باصله
واخلاقه و هو الرشید المؤید
حزیم علی جل الامور کانه
شهاب بکفی قابس یتوقد
روزی، وی، از کنار
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌گذشت در حالی که
نماز می‌خواند و علی به وی اقتدا کرده بود؛ او، به بازوی جعفر (که در کنار وی بود و اسلام خود را از او کتمان می‌کرد) کوبید و گفت: برو کنار پسر عمویت
نماز بخوان و چنین سرود:
ان علیا و جعفرا ثقتی
عند احتدام الامور و الکرب
در بخش نخست؛ یعنی همان روایت
ابی هفان ، اول، به نسب
ابو طالب پرداخته شده است با این شرح: ابو طالب، اسمش،
عبد مناف بوده و پسر
عبد المطلب بن
هاشم بن عبد مناف بن
قصی بن کلاب بن مرة بن کعب بن لوی بن غالب بن فهر بن مالک بن
النضر بن کنانة بن
خزیمة بن مدرکة بن
الیاس بن مضر می‌باشد.
روایت مزبور، با این بیت آغاز می‌شود:
خلیلی ما اذنی لاول عاذل
بصغواء فی حق و لا عند باطل
و با این بیت پایان می‌پذیرد:
و نطعم حتی ینزل الناس سورنا
اذا جعلت ایدی المفیضین ترعد
یعنی روایت
علی بن حمزه بصری تمیمی ، علاوه بر اشعار جناب ابو طالب، مطالب متنوعی ذکر شده است؛ مطالبی از قبیل: بحثی راجع به اسم واقعی وی،
مرثیه حضرت علی علیه‌السّلام در
سوگ آن جناب،
مرثیه صفیه (دختر عبد المطلب) در سوگ او، ذکر اسلام آن جناب و آوردن اشعاری از وی در این باره؛ اشعاری مانند:
ملیک الناس لیس له شریک
هو الوهاب و المبدی
المعیدو من فوق السماء له لحق
و من تحت السماء له عبید
یا مانند:
و حط من اتی بالدین من عند ربه
بحق و صدق لا تکن حمز کافرا
فقد سرنی ان قلت:انک مؤمن
فکن لرسول الله فی الله ناصرا
ایمان آوردن
جعفر بن ابی طالب به دستور پدرش، پایه گذاری
سنت قسامه و...
تحقیق کتاب را شیخ
محمد حسن آل یاسین انجام داده است. وی، در پاورقی‌ها، توضیحات کوتاهی را راجع به عبارات اشعار و احیانا در مورد اشخاص بیان کرده است.
فهرست مصادر و مراجع برای تقدیم و تحقیق و تخریج و استدراک، فهرست قوافی دیوان و مستدرک آن، فهرست قوافی شواهد و فهرست مطالب کتاب، همگی در آخر کتاب آمده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
