دین و شریعت امتها
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
از برخی آیات و روایات استفاده می شود که امتهای پیشین هم بر شریعت
اسلام بودند.
در برخی از آیات از همسانی
دین و آیین امت اسلامی با دین و آیین نوح،
ابراهیم ،
موسی و
عیسی (علیهم‌السلام) سخن به میان آورده است: «شَرَعَ لَکُم مِنَ الدّینِ ما وصّی بِهِ نوحًا والَّذی اَوحَینا اِلَیکَ وما وصَّینا بِهِ اِبرهیمَ و موسی و عیسی اَن اَقیموا الدّینَ ولا تَتَفَرَّقوا فیه»
با توجه به این‌که از این پیامبران به عنوان
اولواالعزم و صاحبان کتاب و
شریعت یاد شده می‌توان نتیجه گرفت که
اسلام همان دین سایر امتهای پیشین است، چنان‌که در
آیه «اِنَّ الدِّینَ عِندَ الله الاِسلم»
به این امر تصریح شده است. در جای دیگر نیز پس از یادکرد اسامی پیامبران پیشین و اعلام این‌که خداوند به آنان کتاب،
حکم و
نبوت بخشید و آنان بر
هدایت الهی‌اند، از
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) خواسته شده که به هدایتشان اقتدا کند: «اُولئِکَ الَّذینَ هَدَی الله فَبِهُدهُمُ اقتَدِه»
و پیروی از هدایت آنان به معنای امضای دین و همسانی آیین اسلام با آیین پیامبران پیشین است.
از سوی دیگر در برخی از آیات بر جدایی راه و
شریعت امّتهای مختلف تأکید شده است: «لِکُلِّ اُمَّة جَعَلنا مَنسَکًا»،
«لِکُلِّ اُمَّة جَعَلنا مَنسَکًا هُم ناسِکوهُ»
لِکُلّ جَعَلنا مِنکُم شِرعَةً و مِنهاجًا»
همسان دانستن ادیان آسمانی و چندگانه شمردن شریعت هر امّت نوعی ناهماهنگی را در بدو امر متبادر می‌سازد. مفسران در تبیین ارتباط این دو دسته از آیات می‌گویند که هر دین الهی از دو دسته آموزه‌های بنیادین شامل عقاید و
احکام تشکیل یافته است.
عقاید مجموعه‌ای از آموزه‌هاست که تفسیر آن
دین درباره واقعیات هستی همچون
خدا ،
عالم ملکوت ، انسان، دین، پیامبران،
جهان آخرت و... را منعکس می‌سازد و احکام که از آن به «شریعت» یا «
فقه » یاد می‌شود تفسیرگر چند و چون رفتارهای فردی و روابط اجتماعی و قوانین کیفری و جزایی است.
آنچه به عنوان «دین» معرفی می‌شود ناظر به آموزه‌های دسته نخست است که با گذشت زمان و با تغییر امتها دگرگون نمی‌شود، هرچند بر اثر تفاوت سطح استعدادهای فکری امّتهای پیشین و همگام با رشد این استعدادها با گذر زمان آموزه‌های اعتقادی از نقصان به کمال گراییده است و گویا با روشن شدن بیش‌تر جوانب آن از عمق بیشتری نیز برخوردار شده است، و آنچه به عنوان «شریعت» یاد می‌شود ناظر به آموزه‌های دسته دوم است که با گذشت زمان و بسته به نیازها و مقتضیات هر عصر و هر امتی می‌تواند تغییر و تحول یابد، بدین جهت
قرآن دین همه امتها را یکسان، و شریعتها را متفاوت دانسته است. اختلاف بر سر نوع و چگونگی ادای فرایضی همچون
نماز ،
روزه ،
حجّ ،
زکات از نمونه‌های اختلاف شرایع است و پدیده نسخ ادیان ناظر به این دست از اختلافات بوده و از پایان یافتن شرایط و مقتضیات عصر پیشین و رویکرد شرایط و مقتضیاتی که به جعل شریعت نو پدید انجامیده،
حکایت دارد.
نگاه جامع
امام خمینی در شناخت دین سبب شده است که ایشان به همه جنبه‌های دین توجه داشته باشد. ایشان در مسائل اعتقادی معتقد است ظهورات لفظی به‌تنهایی در این مسائل اعتبار و ارزش ندارند، ازاین‌جهت لفظ «ید الله» را نمی‌توان به معنای ظاهری آن حمل کرد.
امام خمینی در شناخت دین به دو روش درون‌دینی و برون‌دینی اشاره کرده است. ایشان مانند دیگر‌اندیشمندان اسلامی معرفت دین را لازم و واجب می‌داند و یکی از راه‌های شناخت دین در روش برون‌دینی را پیروی از دلیل عقلی می‌داند که در اصول اعتقادی (مانند توحید، نبوت و معاد) لازم است و تقلید در آن جایز نیست.
امام خمینی در بیان شناخت دین روش ویژه‌ای دارد. به باور ایشان با شناخت ابعاد مختلف انسان می‌توان به شناخت دین رسید؛ زیرا میان شناخت انسان و دین رابطه مستقیم برقرار است، همچنان که در روایت نبوی آمده است «مَنْ عَرَفَ نَفسَهُ عَرَفَ رَبَّهُ» بنابراین با آگاهی از حوزه
انسان‌شناسی، دین‌شناسی که با
خداشناسی همراه است، روشن می‌شود.
ایشان ادیان الهی را در بر دارنده احکام و حقایقی می‌داند که به تمام ابعاد زندگی بشر مربوط‌اند به‌ویژه دین اسلام که دارای ابعاد متعددی مانند ابعاد عرفانی، اخلاقی، فقهی، اجتماعی و حکومتی است. از این جهت دین‌شناس کسی است که تمام ابعاد اسلام را بشناسد، بنابراین کسی که تنها فقه یا فلسفه یا عرفان دین را شناخت، دین‌شناس نخواهد بود.
ایشان معتقد است تمام ادیان توحیدی براساس حقایق و معارف الهی نازل شده‌اند و هدف همه آنها
هدایت، تربیت و آسایش مردم است و برای انسان‌سازی آمده‌اند. امام همواره به پیروان ادیان الهی با دیده احترام و تکریم نگریسته و بر حفظ حقوق آنان تاکید کرده است. ایشان با تاکید بر نادرستی این نظریه که دین را حاکمان تاسیس کرده‌اند تا مردم را غافل از اعمال و غارتگری‌های خود نگه دارند، خاطرنشان کرده است تاریخ درباره انبیاء (علیهم‌السّلام) بر خلاف آن گواهی می‌دهد زیرا انبیاء در برابر ثروتمندان و اشراف ایستادگی و مبارزه کرده‌اند.
بحارالانوار؛ بینات؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ شرح اصول الکافی؛ صیانة القرآن من التحریف؛ الکافی؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ لسان العرب؛ مبانی جامعه‌شناسی؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ مجموعه آثار، استاد مطهری؛ مفردات الفاظ القرآن؛ مناقب آل‌ابی‌طالب؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ نثر طوبی؛ وسائل الشیعه.
•
دائرة المعارف قران کریم جلد چهارم، برگرفته از مقاله«امت در قرآن» شماره۴. •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
