دُخان (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دُخان (به ضم دال) از ماده «دخن» از
واژگان قرآن کریم به معنای دود است. واژه دخان فقط دو بار در
قرآن مجيد آمده است.
دُخان يعنى دود.
(ثُمَّ اسْتَوى إِلَى السَّماءِ وَ هِيَ دُخانٌ فَقالَ لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا) (سپس به آفرينش
آسمان پرداخت، در حالى كه به صورت دود بود؛ به آن و به
زمین دستور داد: به وجود آييد، و شكل گيريد.)
ظاهرا مراد از دخان همان گازهاى غليظ است كه از زمين در وقت سرد شدن برخاسته و به تدريج رقيق شده و طبقات جوّ را تشكيل داده است. مشروح اين سخن در «ارض» گذشت.
(فَارْتَقِبْ يَوْمَ تَأْتِي السَّماءُ بِدُخانٍ مُبِينٍ • يَغْشَى النَّاسَ هذا عَذابٌ أَلِيمٌ • رَبَّنَا اكْشِفْ عَنَّا الْعَذابَ إِنَّا مُؤْمِنُونَ • أَنَّى لَهُمُ الذِّكْرى وَ قَدْ جاءَهُمْ رَسُولٌ مُبِينٌ • ثُمَّ تَوَلَّوْا عَنْهُ وَ قالُوا مُعَلَّمٌ مَجْنُونٌ • إِنَّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عائِدُونَ • يَوْمَ نَبْطِشُ الْبَطْشَةَ الْكُبْرى إِنَّا مُنْتَقِمُونَ) (پس منتظر روزى باش كه آسمان دود آشكارى پديد آورد، كه همه مردم را فرا مى‌گيرد؛ اين عذاب دردناكى است! آن روز
کافران مى‌گويند: پروردگارا! عذاب را از ما برطرف كن كه ايمان مى‌آوريم. چگونه ممكن است متذكّر شوند با اين‌كه رسول روشنگر با معجزات و منطق روشن به سراغشان آمد! سپس از او روى‌گردان شدند و گفتند: او تعليم يافته‌اى ديوانه است. ما عذاب را اندكى برطرف مى‌سازيم، ولى شما به كارهاى خود باز مى‌گرديد. در آن روز آنها را با قدرت عظيمى خواهيم گرفت؛ به يقين ما آنها را مجازات خواهيم كرد.)
آمدن اين دخان در ظاهر آيات پيش از
قیامت است زيرا فقط در آيه اخير صحبت از قيامت است و آن بطشه كبرى است ممكن است مراد از دخان بمب اتم باشد و در آينده جنگ اتمى در گيرد. دخان در آيه
نکره است يعنى دودى مخصوص، نيروى اتمى و اشعّه آن پس از انفجار بi صورت دود هوا را پر می‌كند. آن وقت مردم به درگاه خدا التماس می‌آورند كه ما را نجات بده ولى اين بيدارى و ناله بى‌اثر خواهد بود زيرا پيامبران و مخصوصا حضرت ختمى مرتبت (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آمدند و مردم را به صلح و برادرى خواندند ولى مردم آنها را بى‌دليل دانسته و پى ماديّات رفتند تا كار بدان جا كشيد سپس بقيّه مردم كه از عذاب و
مرگ رسته‌اند به تدريج روزهاى مصيبت را فراموش كرده به سوى
طغیان می‌روند.
(إِنَّا كاشِفُوا الْعَذابِ قَلِيلًا إِنَّكُمْ عائِدُونَ) بعضى دخان را به
گرسنگی معنى نموده و آيات را مخصوص اهل
مکّه كرده و گفته‌اند كه
حضرت رسول (صلّی‌الله‌علیه‌وآله) بر آنها
نفرین كرد به
قحطی گرفتار شده و پيش آن حضرت آمده وعده كردند در صورت دفع بلايا ايمان بياورند.
و بعضى آن را از مقدمات و علائم قيامت دانسته‌اند. و اللّه اعلم.
كلمه دخان فقط دو بار در كلام اللّه مجيد آمده است.
•
قرشی بنایی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «دخن»، ج۲، ص۳۳۳.
