دَمْع (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دَمْع:
(وَّ أَعْيُنُهُمْ تَفيضُ مِنَ الدَّمْعِ) دَمْع به معنى «اشک» كه
به علت شادى يا اندوه از ديدگان فرومى‌ريزد و
به صورت مصدر و اسم هر دو آمده است. آيه مورد بحث
به گروهى اشاره مى‌كند كه آن‌ها نيز از شركت در
جهاد، معاف شدند. واژه «تفيض» در آيه فوق از «فيضان»
به معنى «ريزش براثر پر شدن» است، هنگامى‌كه انسان ناراحت مى‌شود اگر ناراحتى زياد نباشد، چشم‌ها پر از اشک مى‌شود بى‌آن‌كه جريان يابد، اما هنگامى‌كه ناراحتى
به مرحله شديد رسيد اشک‌ها جارى مى‌شود. اين نشان مى‌دهد كه اين گروه از ياران
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به قدرى شيفته و دلباخته و عاشق جهاد بودند كه نه تنها از معاف شدن خوشحال نشدند، بلكه هم‌چون كسى كه بهترين عزيزانش را از دست داده است، در غم اين محروميت اشک مى‌ريختند.
به موردی از کاربرد
دَمْع در قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ لا عَلى الَّذينَ إِذا ما أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قُلْتَ لا أَجِدُ ما أَحْمِلُكُمْ عَلَيْهِ تَوَلَّواْ وَّ أَعْيُنُهُمْ تَفيضُ مِنَ الدَّمْعِ حَزَنا أَلاّ يَجِدواْ ما يُنفِقونَ) «همچنين بر آن گروه ايراد نيست كه وقتى نزد تو آمدند كه مركبى براى شركت در ميدان جهاد در اختيارشان بگذارى، گفتى مركبى در اختيار ندارم كه شما را برآن سوار كنم، ناچار از نزد تو خارج شدند درحالى‌كه چشمانشان اشک‌بار بود و اين اشک
به خاطر اندوهى بود كه از نداشتن وسيله براى
انفاق در راه خدا سرچشمه مى‌گرفت.»
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
كلمه فيض
به معنى لبريز شدن بر اثر پرى است، وقتى گفته مى‌شود فاض الاناء بما فيه معنايش اين است كه ظرف از آن‌چه كه در آن است لبريز شد و كلمه حزن
به معناى دردى است اندر دل كه
به‌خاطر از دست رفتن منفعت و يا امرى ديگر پيدا مى‌شود و در اصل از حزن الارض (سفتى و سختى زمين گرفته شده.) كلمه الذين در جمله
(وَ لا عَلى الَّذينَ) موصول است، و صله آن جمله تولوا ... است و جمله
(إِذا ما أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ) مانند جمله شرط و جزاء است و مجموع آن ظرف است براى تولوا، كلمه حزنا مفعول‌له و جمله
(أَلّا يَجِدوا) منصوب به نزع خافض است.
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «دَمْع»، ج۲، ص۵۱-۵۲.
