دوام (منطق)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دوام، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی استمرار ثبوت
محمول براى
موضوع يا
سلب محمول از موضوع می‌باشد.
دوام، از
اصطلاحات علم منطق بوده و به معنی استمرار ثبوت
محمول براى
موضوع يا
سلب محمول از موضوع می‌باشد.
اصول کيفيت‌ها و مواد قضايا «
وجوب،
امتناع و
امکان» است.
ولي چون اين سه پاسخ‌گوى تمام نياز‌هاى علوم و محاورات نيستند، کيفيات فرعى ديگرى مانند دوام،
امکان عام و
فعلیت را نيز به آن‌ها افزوده‌اند، زيرا گاهى
قصد، تنها بيان دوام محمول براي موضوع قضيه است و نه اثبات اينکه براى موضوع ضرورى الوجود هم است يا نه، همچنان که گاهي تنها اثبات محال نبودن محمول براي موضوع مدّ نظر است، نه تحقق يا ضرورت و يا دوام آن.
دوام به حسب
مفهوم، اعم از ضرورت است، زيرا دوام به معناى شمول و استمرار ثبوت محمول براى موضوع در تمام اوقات وجود موضوع است و استمرار، ممکن است بدون ضرورت بوده باشد؛ بنابراين، ضرورت اخص از دوام است، زيرا ضرورت به معناى آن است که انفکاک محمول از موضوع ممتنع باشد و چيزى که ممتنع الانفکاک بوده باشد، مسلماً دائم خواهد بود؛ بنابراين هرگاه محمولى از موضوعش هيچ‌گاه انفکاک نيابد (بدون اشتراط اينکه انفکاکش امتناع داشته باشد) کيفيت نسبت، دوام و خود نسبت، دائمه است.
دوام به لحاظ کيفيت و جهت قضيه بر چهار قسم است:
دوام محمول براي موضوع مادامي که موضوع موجود است بدون هيچ
شرط ديگر؛ مانند: هر
شیء مادي دائما حرکت تکاملي دارد، مادامي که موجود است. اين قضيه را «
دائمه مطلقه» يا «
دائمه مادام الذات» نامند. در قضيه دائمه مطلقه به «
دوام ذاتی» حکم شده است؛ يعني به دوام نسبت ايجابي يا سلبي مادامي که ذات موضوع موجود است.
دوام محمول براي موضوع بدون هيچ شرطي حتي شرط تحقق موضوع،
مانند: الله تعالي بر بندگانش دائم الفضل است. اين قضيه را «
دائمه ازلیه» و کيفيت نسبت و جهت آن را «
دوام ازلی» خوانند.
دوام محمول براي موضوع، مادامي که متصف به
وصف عنواني است؛
مانند: هيچ مؤمني تا وقتي مؤمن است شراب‌خوار نيست. اين قضيه را «
عرفیه عامه» گويند.
حکم در اين قضيه، منوط به دوام وصف عنواني يا «
دوام وصفی» است؛ يعني حکم شده به دوام نسبت مادام که وصف عنواني (اتصاف ذات موضوع به وصف عنواني) ثابت است.
دوام محمول براي موضوع در وقت معين،
مانند: هر مؤمني در زندان است مادام که در دنياست. بعضي اين قضيه را «
سرمدیه وقتیه» ناميده‌اند و بهتر آن است که «
دائمه وقتیه» ناميده شود. اين نوع دوام را «
دوام وقتی» گويند.
دوام به لحاظ موجبه يا سالبه‌بودن قضيه به
دوام ایجاب و
دوام سلب تقسيم مي‌شود.
در جايي که حکم قضيه ايجابي باشد و در آن به دوام وجود محمول براي موضوع حکم شده باشد، دوام آن از نوع «دوام ايجاب» است و در صورتي که
قضیه سالبه باشد و در آن به دوام سلب محمول از موضوع حکم شده باشد دوام آن از نوع «دوام سلب» است.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «دوام»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۱۰/۲۷.
