دفن شهدای کربلا
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قبیلهٔ بنی اسد که ساکن
قریهٔ غاضریه بودند، پس از یک روز از
شهادت امام و یاران باوفایش به
کربلا آمدند و بر بدن مطهر
امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش
نماز گزاردند و آنان را
دفن کردند.
پس از آنکه
عمر سعد به همراه سپاهش کشته‌های خود را
دفن کرده و
کربلا را به قصد
کوفه ترک کرد،
قبیلهٔ بنی اسد که ساکن قریهٔ
غاضریه بودند، پس از یک روز از
شهادت امام و یاران باوفایش، (
بلعمی، مورخ
قرن چهارم، تنها مورخی است که گفته است بدن مطهر امام (علیه‌السّلام) به همراه دیگر شهدا، سه
روز، روی
خاک کربلا افتاده بود.
وی برای گفته خود، هیچ سندی ارائه نکرده است؛ اما به نظر می‌رسد تلقی ایرانیان در این‌باره در قرن چهارم چنین بوده است که بلعمی آن را اختیار و گزارش کرده است. همچنین او مدعی است که بدن مطهر امام بدون پا نیز بوده است، که به نظر می‌رسد با توجه به اسب تاختن دشمن بر بدن مطهر امام (علیه‌السّلام)، بعضی از اعضای بدن حضرت، از هم جدا شده باشد، چنانکه
حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) نیز بر سر جنازهٔ برادر، وی را «مقطع الاعضاء» وصف کرد.) به کربلا آمدند و بر بدن امام و یارانش
نماز گزاردند
(بعضی از منابع، مسئله نماز بر آنها را متذکر نشده‌اند.
) و آنان را
دفن کردند.
تفصیل دفن شهدا را چنین آورده‌اند: چون عمر سعد (از کربلا) رفت، قومی از بنی اسد که در
غاضریه ساکن بودند، به سوی امام حسین (علیه‌السّلام) و یارانش آمدند و بر آنان نماز خواندند و پیکر پاک امام حسین (علیه‌السّلام) را همان جایی که اکنون قبرش است، دفن کردند. پسرش
علی بن الحسین (حضرت علی اکبر) را پایین پای او به خاک سپردند. (
ابن قولویه قمی در آغاز زیارت حضرت علی اکبر، به این نکته اشاره کرده است: ثم صر الی قبر علی بن الحسین فهو عند رجلی الحسین بن علی....
) برای شهدای اهل بیت و اصحاب امام (علیه‌السّلام) که در اطراف او افتاده بودند، گودالی را کندند و همه را جمع کردند و با هم در آن دفن کردند.
عباس بن علی (علیه‌السّلام) را در جایی که کشته شده بود، سر راه
غاضریه، همان جایی که اکنون قبرش است، دفن کردند.
عمادالدین طبری می‌گوید: بنی اسد بر قبایل
عرب افتخار می‌کردند که ما بر حسین نماز خواندیم و او و یارانش را به خاک سپردیم.
سبط بن جوزی می‌نویسد: (هنگام دفن امام) مشاهده کردند که آثار سیاهی بر پشت امام (علیه‌السّلام) هست؛ از علت آن پرسیدند، گفته شد. (علت این سیاهی آن است که) حضرت، شب‌ها بر پشتش
طعام برای فقرای
مدینه حمل می‌کرد.
شیخ مفید پس از اشاره به تفصیلی که ذکر شد، می‌افزاید: همگی آنان (شهدا) در پایین پای امام حسین (علیه‌السّلام) دفن هستند. برای آنان گودالی کنده شد و همه را در آن دفن کردند و بر آنان خاک ریختند، جز عباس بن علی (علیه‌السّلام) که او را در قتلگاهش بر روی بلندی، بر سر راه
غاضریه دفن کردند و
قبر او آشکار است. برای قبرهای برادران و خاندانش که نامشان را بردیم، هیچ نشانه‌ای نیست...گفته می‌شود که مدفن علی بن الحسین (علیه‌السّلام) نزدیک‌تر به مدفن (امام) حسین (علیه‌السّلام) است. اما یاران حسین (علیه‌السّلام) که با وی کشته شدند، در اطراف آن حضرت دفن شدند و قبرهای آنان به تحقیق و تفصیل معلوم نیست، جز آنکه تردیدی نیست که حائر، (در اینکه محدوده
حائر تا کجاست، اقوال گوناگون نقل شده است: ۱. آن مقداری که دیوار مشهد (حسینی) و
مسجد، آن را احاطه کرده است
؛ ۲. تنها زیر قبه، ۳. روضه مقدسه؛ ۴. آنچه دیوارهای صحن آن را احاطه کرده است
؛ ۵. تمام صحن.
طبعا مقصود شیخ مفید از «حائر»، محدوده حائر در زمان اوست (قرن چهارم هجری). جهت آگاهی بیشتر درباره حائر، تاریخچه و حد آن، مراجعه کنید به کتاب
عبدالجواد کلیدار،
تاریخ کربلاء و حائر الحسین (علیه‌السّلام) و
فضل علی قزوینی،
الامام الحسین (علیه‌السّلام) و اصحابه.
) آنان را دربر دارد.
(
طبرسی نیز به پیروی از شیخ مفید، این مطلب را آورده است.
اگر در منابع حدیثی
شیعه روایتی نقل شده است که حاکی از وجود قبور متعدد برای شهداست، چنانکه طبق حدیثی از
امام صادق (علیه‌السّلام)
ام سلمه، شبی
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) را در
خواب می‌بیند در حالی که حضرت پژمرده و رنگ پریده است؛ چون او سبب را از حضرت جویا می‌شود، می‌فرماید: دیشب تا سحر برای حسین (علیه‌السّلام) و یارانش قبرهایی را می‌کندم،
به نظر می‌رسد مربوط به عالم معناست.)
از برخی گزارش‌ها استفاده می‌شود که هنگام دفن، بدن مطهر امام (علیه‌السّلام) بر بوریایی قرار شده است، چنانکه وقتی
ابراهیم دیزج در عصر
متوکل، مامور ویران کردن قبر مطهر امام حسین (علیه‌السّلام) می‌شود، هنگام
نبش قبر، بوریای تازه‌ای می‌بیند که بدن مطهر امام (علیه‌السّلام) بر روی آن قرار گرفته است.
این امر حاکی از آن است که گویا بدن مطهر امام (علیه‌السّلام) پس از تحمل آن همه
تیر،
نیزه و ضربهٔ
شمشیر و در نهایت، لگدمال شدن آن توسط اسبان لشکر عمر سعد، دیگر به صورت عادی، قابل حمل و دفن نبوده است.
نکته دیگر در این‌باره است که روایاتی داریم که تصریح دارند اینکه امور
غسل،
کفن و دفن امام (علیه‌السّلام) را تنها امام (علیه‌السّلام) متکفل می‌شود.
(مرحوم
صدوق در توجیه و تفسیر
روایات مربوط به غسل امام توسط امام بعدی می‌نویسد: توسط
ائمه (علیه‌السّلام) نهی شده است که امام را جز امام غسل دهد؛ اما اگر کسی این کار را کرد،
امامت امام بعدی باطل نمی‌شود و هرگز ائمه نفرموده‌اند که حتماً هر کس امام قبلی را غسل داد، او امام است.
برای آگاهی بیشتر در مسئلهٔ لزوم غسل و دفن امام به وسیلهٔ امام بعدی، و سیر تاریخی این مسئله در میان
متکلمان و
محدثان بزرگ شیعه، مراجعه شود به ترجمه کتاب
نفس المهموم، مرحوم آیت‌الله
میرزا ابوالحسن شعرانی.
) بر این اساس
امام سجاد (علیه‌السّلام) مامور دفن
پدر بزرگوار خود بوده است، چنانکه
علامه مجلسی پس از نقل گزارش شیخ مفید (که گذشت) می‌نویسد: به حسب ظاهر چنین بود، اما در واقع، امام را به غیر از امام دفن نمی‌کند. حضرت امام زین العابدین (علیه‌السّلام) به اعجاز امامت آمد و جسد مطهر آن حضرت و بلکه سایر شهدا را دفن کرد،
چنانکه در جریان شهادت
امام رضا (علیه‌السّلام) که در
طوس به شهادت رسید،
امام جواد (علیه‌السّلام) به قدرت الهی از مدینه به طوس آمد و امور غسل و کفن امام را خود عهده دار شد.
البته دربارهٔ دفن سایر شهدا توسط امام سجاد (علیه‌السّلام)، سندی وجود ندارد، و چنانکه گذشت بنابر برخی روایات، تنها دفن بدن امام حسین (علیه‌السّلام) توسط امام سجاد (علیه‌السّلام)، صورت پذیرفته است.
• پیشوایی، مهدی،
مقتل جامع سیدالشهداء، ج۱، ص۹۰۰.
