دعاهای موسی (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در برخی
آیات قرآن دعاهای حضرت موسی علیه‌السلام آورده شده است. در این مقاله، آیات مرتبط با دعاهای حضرت موسی علیه‌السلام معرفی می‌شوند.
حضرت موسی علیه‌السلام در دعاهای خود
ادب را کاملا رعایت می‌کردند.
ادب موسى علیه‌السلام در دعاى خود، با توجّه به
غفران الهى:
«وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا ... أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ
ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ؛
و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني، آيا ما را به آنچه سفيهانمان انجام داده اند (مجازات و) هلاك مي‌سازي... تو ولي مائي، ما را بيامرز و بر ما
رحم كن و تو بهترين آمرزندگاني.»
ادب موسى علیه‌السلام در دعاهاى خود، با توجّه به
آگاهی خدا:
«فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هارُونَ أَخِي اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي كَيْ نُسَبِّحَكَ كَثِيراً وَ نَذْكُرَكَ كَثِيراً إِنَّكَ كُنْتَ بِنا بَصِيراً؛
هنگامي كه نزد آتش آمد ندا داده شد كه اي موسي!عرض كرد پروردگارا سينه مرا گشاده دار. كار مرا بر من آسان گردان. و گره از زبانم بگشا.تا سخنان مرا بفهمند.وزيري از خاندانم براي من قرار بده.برادرم هارون را.به وسيله او پشتم را محكم كن.و او را در كار من شريك گردان.تا تو را بسيار تسبيح گوئيم.و تو را بسيار ياد كنيم.چرا كه تو هميشه از حال ما آگاه بوده‌اي.»
ادب موسى علیه‌السلام در دعاى خود، با توجّه به
ولایت الهى:
«وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا ... أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ
ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ؛
و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني، آيا ما را به آنچه سفيهانمان انجام داده اند (مجازات و) هلاك مي‌سازي... تو ولي مائي، ما را بيامرز و بر ما
رحم كن و تو بهترين آمرزندگاني.»
ادب موسى علیه‌السلام در دعاى خود، با توجه به
هدایت و راه يافتن به سوى
خدا:
«وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ ... أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ
ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ وَ اكْتُبْ لَنا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنا إِلَيْكَ ...؛
و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني، آيا ما را به آنچه سفيهانمان انجام داده اند (مجازات و) هلاك مي‌سازي... تو ولي مائي، ما را بيامرز و بر ما
رحم كن و تو بهترين آمرزندگاني.و براي ما در اين دنيا و سراي ديگر نيكي مقرر دار، چه اينكه ما به سوي تو بازگشت كرده ايم....»
شمول
رحمت خدا بر خود و برادرش، درخواست موسى علیه‌السلام از او:
«قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي
رَحْمَتِكَ وَ أَنْتَ
أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا ... أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ
ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ؛
(موسي) گفت پروردگارا! من و برادرم را بيامرز و ما را در
رحمت خود داخل كن و تو مهربانترين مهرباناني.و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني، آيا ما را به آنچه سفيهانمان انجام داده اند (مجازات و) هلاك مي‌سازي... تو ولي مائي، ما را بيامرز و بر ما
رحم كن و تو بهترين آمرزندگاني.»
مصادیق دعاهای حضرت موسی علیه‌السلام که در قرآن ذکر شده است؛ عبارتند از:
آب خواهى موسى علیه‌السلام براى
بنی‌اسرائیل، از دعاهاى موسى علیه‌السلام:
«وَ إِذِ اسْتَسْقى مُوسى لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِبْ بِعَصاكَ الْحَجَرَ فَانْفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتا عَشْرَةَ عَيْناً قَدْ عَلِمَ كُلُّ أُناسٍ مَشْرَبَهُمْ ...؛
و (بخاطر بياور) زماني را كه موسي براي قوم خويش طلب آب كرد به او دستور داديم عصاي خود را بر سنگ مخصوص بزن ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشيد، بطوري كه هر يك (از طوائف دوازدهگانه بني اسرائيل) چشمه مخصوص خود را مي‌شناخت ....»
آسانی امور، خواسته موسى علیه‌السلام از خدا:
«فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي؛
هنگامي كه نزد آتش آمد ندا داده شد كه اي موسي! كار مرا بر من آسان گردان.»
اجابت دعاهاى موسى علیه‌السلام در ابلاغ
دعوت و
رسالت از سوى خدا:
۱. «فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي وَ يَسِّرْ لِي أَمْرِي وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هارُونَ أَخِي اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي قالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يا مُوسى؛
هنگامي كه نزد آتش آمد ندا داده شد كه اي موسي!عرض كرد پروردگارا سينه مرا گشاده دار. كار مرا بر من آسان گردان. و گره از زبانم بگشا.تا سخنان مرا بفهمند.وزيري از خاندانم براي من قرار بده.برادرم هارون را.به وسيله او پشتم را محكم كن.و او را در كار من شريك گردان.تا تو را بسيار تسبيح گوئيم.و تو را بسيار ياد كنيم.چرا كه تو هميشه از حال ما آگاه بوده‌اي.فرمود آنچه را خواستهاي به تو داده شد، اي موسي!»
۲. قالَ رَبِّ إِنِّي قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْساً فَأَخافُ أَنْ يَقْتُلُونِ وَ أَخِي هارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِساناً فَأَرْسِلْهُ مَعِي رِدْءاً يُصَدِّقُنِي إِنِّي أَخافُ أَنْ يُكَذِّبُونِ قالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَ نَجْعَلُ لَكُما سُلْطاناً فَلا يَصِلُونَ إِلَيْكُما بِآياتِنا أَنْتُما وَ مَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغالِبُونَ.
پرهيز از
کمک و
امداد به گناهكار، دعاى موسى علیه‌السلام و سپاس وى در برابر
تفضّل و نعمت‌هاى الهى:
«وَ أَوْحَيْنا إِلى أُمِّ مُوسى أَنْ أَرْضِعِيهِ فَإِذا خِفْتِ عَلَيْهِ فَأَلْقِيهِ فِي الْيَمِّ وَ لا تَخافِي وَ لا تَحْزَنِي إِنَّا رَادُّوهُ إِلَيْكِ وَ جاعِلُوهُ مِنَ الْمُرْسَلِينَ قالَ رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَيَّ فَلَنْ أَكُونَ ظَهِيراً لِلْمُجْرِمِينَ؛
ما به مادر موسي الهام كرديم كه او را شير ده، و هنگامي كه بر او ترسيدي وي را در دريا (ي نيل) بيفكن، و نترس و غمگين مباش كه ما او را به تو باز مي‌گردانيم، و او را از رسولانش قرار مي‌دهيم. عرض كرد پروردگارا! به شكرانه نعمتي كه به من دادي من هرگز پشتيبان مجرمان نخواهم بود.»
امداد و وزارت
برادر (
هارون علیه‌السلام) براى پشتيبانى و شركت در امر رسالت، خواسته موسى علیه‌السلام از خدا و اجابت آن از جانب او:
۱. «فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى وَ اجْعَلْ لِي وَزِيراً مِنْ أَهْلِي هارُونَ أَخِي اشْدُدْ بِهِ أَزْرِي وَ أَشْرِكْهُ فِي أَمْرِي قالَ قَدْ أُوتِيتَ سُؤْلَكَ يا مُوسى؛
هنگامي كه نزد آتش آمد ندا داده شد كه اي موسي!عرض كرد پروردگارا سينه مرا گشاده دار. كار مرا بر من آسان گردان. و گره از زبانم بگشا.تا سخنان مرا بفهمند.وزيري از خاندانم براي من قرار بده.برادرم هارون را.به وسيله او پشتم را محكم كن.و او را در كار من شريك گردان. فرمود آنچه را خواستهاي به تو داده شد، اي موسي!»
۲. «وَ إِذْ نادى رَبُّكَ مُوسى أَنِ ائْتِ الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ قالَ رَبِّ إِنِّي أَخافُ أَنْ يُكَذِّبُونِ وَ يَضِيقُ صَدْرِي وَ لا يَنْطَلِقُ لِسانِي فَأَرْسِلْ إِلى هارُونَ وَ لَهُمْ عَلَيَّ ذَنْبٌ فَأَخافُ أَنْ يَقْتُلُونِ قالَ كَلَّا فَاذْهَبا بِآياتِنا إِنَّا مَعَكُمْ مُسْتَمِعُونَ؛
به خاطر بياور هنگامي كه پروردگارت موسي را ندا داد كه به سراغ آن قوم ستمگر برو.(موسي) عرض كرد پروردگارا من از آن بيم دارم كه مرا تكذيب كنند.و سينه ام تنگ مي‌شود، و زبانم به قدر كافي گويا نيست (به برادرم) هارون نيز رسالت ده (تا مرا ياري كند).و آنها (به اعتقاد خودشان) بر من گناهي دارند مي‌ترسم مرا به قتل برسانند (و اين رسالت به پايان نرسد).فرمود چنين نيست (آنها كاري نمي‌توانند انجام دهند) شما هر دو با آيات ما (براي هدايت آنان) برويد ما با شما هستيم و (سخنانتان را) مي‌شنويم. »
۳. «قالَ رَبِّ إِنِّي قَتَلْتُ مِنْهُمْ نَفْساً فَأَخافُ أَنْ يَقْتُلُونِ وَ أَخِي هارُونُ هُوَ أَفْصَحُ مِنِّي لِساناً فَأَرْسِلْهُ مَعِي رِدْءاً يُصَدِّقُنِي إِنِّي أَخافُ أَنْ يُكَذِّبُونِ قالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِيكَ وَ نَجْعَلُ لَكُما سُلْطاناً فَلا يَصِلُونَ إِلَيْكُما بِآياتِنا أَنْتُما وَ مَنِ اتَّبَعَكُمَا الْغالِبُونَ؛
عرض كرد: پروردگارا من از آنها يك تن را كشته ام مي‌ترسم مرا به قتل برسانند.و برادرم هارون زبانش از من فصيحتر است، او را همراه من بفرست تا ياور من باشد و مرا تصديق كند؛ مي‌ترسم مرا تكذيب كنند.فرمود: بازوان تو را بوسيله برادرت محكم مي‌كنيم و براي شما سلطه و برتري قرار مي‌دهيم و به بركت آيات ما بر شما دست نمي‌يابند، شما و پيروانتان پيروزيد. »
جدايى از
فاسقان و متمردان بنى‌اسرائيل، دعاى موسى علیه‌السلام نزد خدا:
«يا قَوْمِ ادْخُلُوا الْأَرْضَ الْمُقَدَّسَةَ الَّتِي كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَ لا تَرْتَدُّوا عَلى أَدْبارِكُمْ فَتَنْقَلِبُوا خاسِرِينَ قالُوا يا مُوسى إِنَّ فِيها قَوْماً جَبَّارِينَ وَ إِنَّا لَنْ نَدْخُلَها حَتَّى يَخْرُجُوا مِنْها فَإِنْ يَخْرُجُوا مِنْها فَإِنَّا داخِلُونَ قالُوا يا مُوسى إِنَّا لَنْ نَدْخُلَها أَبَداً ما دامُوا فِيها فَاذْهَبْ أَنْتَ وَ رَبُّكَ فَقاتِلا إِنَّا هاهُنا قاعِدُونَ قالَ رَبِّ إِنِّي لا أَمْلِكُ إِلَّا نَفْسِي وَ أَخِي فَافْرُقْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ الْقَوْمِ الْفاسِقِينَ؛
اي قوم! به سرزمين مقدسي كه خداوند براي شما مقرر داشته وارد شويد و به پشت سر خود باز نگرديد (و عقب نشيني نكنيد) كه زيانكار خواهيد شد.گفتند اي موسي در آن (سرزمين) جمعيتي ستمگرند و ما هرگز وارد آن نمي‌شويم تا آنها خارج شوند، اگر آنها از آن خارج شوند ما وارد خواهيم شد! (بني اسرائيل) گفتند اي موسي تا آنها در آنجا هستند ما هرگز وارد آن نخواهيم شد، تو و پروردگارت برويد و (با آنان) جنگ كنيد، ما همينجا نشسته ايم!!(موسي) گفت پروردگارا! من تنها اختيار خودم و برادرم را دارم، ميان من و اين جمعيت گنهكار جدائي بيفكن! »
عطاى
حسنه در
دنیا و
آخرت، خواسته موسى علیه‌السلام از خدا:
«وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ ... أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ
ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ وَ اكْتُبْ لَنا فِي هذِهِ الدُّنْيا حَسَنَةً وَ فِي الْآخِرَةِ إِنَّا هُدْنا إِلَيْكَ ...؛
و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني،... تو ولي مائي، ما را بيامرز و بر ما
رحم كن و تو بهترين آمرزندگاني.و براي ما در اين دنيا و سراي ديگر نيكي مقرر دار، چه اينكه ما به سوي تو بازگشت كرده ايم....»
سخت شدن
دل و
ختم قلب فرعونيان، خواسته موسى علیه‌السلام از خدا و اجابت آن از سوى او:
«وَ قالَ مُوسى رَبَّنا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زِينَةً وَ أَمْوالًا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا رَبَّنا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ وَ اشْدُدْ عَلى قُلُوبِهِمْ فَلا يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِيمَ قالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما فَاسْتَقِيما وَ لا تَتَّبِعانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ؛
موسي گفت پروردگارا تو فرعون و اطرافيانش را زينت و اموالي (سرشار) در زندگي دنيا داده اي و نتيجه اش اين شده كه (بندگانت را) از راه تو گمراه مي‌سازند، پروردگارا! اموالشان را نابود كن و دلهايشان را سخت (و سنگين) ساز، تا عذاب دردناك را نبينند ايمان نياورند.فرمود: دعاي شما پذيرفته شد، استقامت بخرج دهيد و از راه (و رسم) كساني كه نمي‌دانند تبعيت نكنيد.»
••• دعاى موسى علیه‌السلام براى فراهم شدن مواد غذايى گوناگون، از خواسته‌هاى
بنی‌اسرائیل:
«وَ إِذْ قُلْتُمْ يا مُوسى لَنْ نَصْبِرَ عَلى طَعامٍ واحِدٍ فَادْعُ لَنا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنا مِمَّا تُنْبِتُ الْأَرْضُ مِنْ بَقْلِها وَ قِثَّائِها وَ فُومِها وَ عَدَسِها وَ بَصَلِها قالَ أَ تَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ اهْبِطُوا مِصْراً فَإِنَّ لَكُمْ ما سَأَلْتُمْ ...؛
و (نيز به خاطر بياوريد) زماني را كه گفتيد: اي موسي هرگز حاضر نيستيم به يك نوع غذا اكتفا كنيم، از خداي خود بخواه كه از آنچه از زمين مي‌رويد، از سبزيجات خيار، سير، عدس، و پياز براي ما بروياند، موسي گفت: آيا غذاي پستتر انتخاب مي‌نمائيد (اكنون كه چنين است بكوشيد از اين بيابان) وارد شهري شويد، زيرا هر چه خواستيد در آنجا هست....»
••• دعاى موسى علیه‌السلام براى
روزی و موادّ خوراكى:
«وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعى قالَ يا مُوسى إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ فَسَقى لَهُما ثُمَّ تَوَلَّى إِلَى الظِّلِّ فَقالَ رَبِّ إِنِّي لِما أَنْزَلْتَ إِلَيَّ مِنْ خَيْرٍ فَقِيرٌ؛
(در اين هنگام) مردي از نقطه دور دست شهر (از مركز فرعونيان) با سرعت آمد و به موسي گفت اي موسي اين جمعيت براي كشتنت به مشورت نشسته اند، فورا (از شهر) خارج شو كه من از خيرخواهان توام. موسي به (گوسفندان) آنها آب داد، سپس رو به سوي سايه آورد و عرض كرد پروردگارا! هر خير و نيكي بر من فرستي من به آن نيازمندم! »
دعا و
امید موسى علیه‌السلام براى شناخت راه
مدین و اجابت آن:
«وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعى قالَ يا مُوسى إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ وَ لَمَّا تَوَجَّهَ تِلْقاءَ مَدْيَنَ قالَ عَسى رَبِّي أَنْ يَهْدِيَنِي سَواءَ السَّبِيلِ وَ لَمَّا وَرَدَ ماءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِنَ النَّاسِ يَسْقُونَ وَ وَجَدَ مِنْ دُونِهِمُ امْرَأَتَيْنِ تَذُودانِ قالَ ما خَطْبُكُما قالَتا لا نَسْقِي حَتَّى يُصْدِرَ الرِّعاءُ وَ أَبُونا شَيْخٌ كَبِيرٌ؛
(در اين هنگام) مردي از نقطه دور دست شهر (از مركز فرعونيان) با سرعت آمد و به موسي گفت اي موسي اين جمعيت براي كشتنت به مشورت نشسته اند، فورا (از شهر) خارج شو كه من از خيرخواهان توام. و هنگامي كه متوجه جانب مدين شد گفت اميدوارم پروردگارم مرا به راه راست هدايت كند.و هنگامي كه به (چاه) آب مدين رسيد، گروهي از مردم را در آنجا ديد كه چهارپايان خود را سيراب مي‌كنند، و در كنار آنها دو زن را ديد كه مراقب گوسفندان خويشند (و به چاه نزديك نميشوند، موسي) به آنها گفت كار شما چيست ؟ (چرا گوسفندان خود را آب نميدهيد؟) گفتند ما آنها را آب نمي‌دهيم تا چوپانها همگي خارج شوند، و پدر ما پير مرد مسني است. »
شمول
رحمت خدا بر خود و برادرش، درخواست موسى علیه‌السلام از
پروردگار:
«قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي
رَحْمَتِكَ وَ أَنْتَ
أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا ... أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ
ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ؛
(موسي) گفت پروردگارا! من و برادرم را بيامرز و ما را در
رحمت خود داخل كن و تو مهربانترين مهرباناني.و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني، آيا ما را به آنچه سفيهانمان انجام داده اند (مجازات و) هلاك مي‌سازي،... تو ولي مائي، ما را بيامرز و بر ما
رحم كن و تو بهترين آمرزندگاني.»
گره‌گشايى از
زبان و بيانى رسا براى فهم و دريافت مقصود و پيام، دعاى موسى علیه‌السلام نزد خدا:
«فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِي يَفْقَهُوا قَوْلِي؛
هنگامي كه نزد آتش آمد ندا داده شد كه اي موسي! و گره از زبانم بگشا.تا سخنان مرا بفهمند.»
••• دعاى موسى علیه‌السلام براى رفع
عذاب، درخواست
فرعونیان، از آن حضرت:
۱. «وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ وَ لَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قالُوا يا مُوسَى ادْعُ لَنا رَبَّكَ بِما عَهِدَ عِنْدَكَ لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَ لَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَنِي إِسْرائِيلَ فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلى أَجَلٍ هُمْ بالِغُوهُ إِذا هُمْ يَنْكُثُونَ؛
و ما نزديكان فرعون (و قوم او) را به خشكسالي و كمبود ميوه ها گرفتار كرديم شايد متذكر گردند.هنگامي كه بلا بر آنها مسلط مي‌شد مي‌گفتند: اي موسي از خدايت براي ما بخواه به عهدي كه با تو كرده رفتار كند، اگر اين بلا را از ما مرتفع سازي قطعا به تو ايمان مي‌آوريم و بني اسرائيل را با تو خواهيم فرستاد.اما هنگامي كه بلا را پس از مدت معيني كه به آن مي‌رسيدند از آنها برمي داشتيم پيمان خويش را مي‌شكستند!»
۲. «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى بِآياتِنا إِلى فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِ فَقالَ إِنِّي رَسُولُ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ قالُوا يا أَيُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنا رَبَّكَ بِما عَهِدَ عِنْدَكَ إِنَّنا لَمُهْتَدُونَ فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِذا هُمْ يَنْكُثُونَ؛
ما موسي را با آيات خود به سوي فرعون و درباريان او فرستاديم (به آنها) گفت: من فرستاده پروردگار عالميانم.(هنگامي كه گرفتار بلا شدند) گفتند: اي ساحر! پروردگارت را به عهدي كه با تو كرده بخوان (تا ما را از اين درد و رنج برهاند) كه ما هدايت خواهيم يافت. اما موقعي كه عذاب را از آنها بر طرف مي‌ساختيم پيمان خود را مي‌شكستند!»
••• اجابت دعاى موسى علیه‌السلام در مورد رفع عذاب از فرعونيان:
۱. «وَ لَقَدْ أَخَذْنا آلَ فِرْعَوْنَ بِالسِّنِينَ وَ نَقْصٍ مِنَ الثَّمَراتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ وَ لَمَّا وَقَعَ عَلَيْهِمُ الرِّجْزُ قالُوا يا مُوسَى ادْعُ لَنا رَبَّكَ بِما عَهِدَ عِنْدَكَ لَئِنْ كَشَفْتَ عَنَّا الرِّجْزَ لَنُؤْمِنَنَّ لَكَ وَ لَنُرْسِلَنَّ مَعَكَ بَنِي إِسْرائِيلَ فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُمُ الرِّجْزَ إِلى أَجَلٍ هُمْ بالِغُوهُ إِذا هُمْ يَنْكُثُونَ؛
و ما نزديكان فرعون (و قوم او) را به خشكسالي و كمبود ميوه ها گرفتار كرديم شايد متذكر گردند.هنگامي كه بلا بر آنها مسلط مي‌شد مي‌گفتند: اي موسي از خدايت براي ما بخواه به عهدي كه با تو كرده رفتار كند، اگر اين بلا را از ما مرتفع سازي قطعا به تو ايمان مي‌آوريم و بني اسرائيل را با تو خواهيم فرستاد.اما هنگامي كه بلا را پس از مدت معيني كه به آن مي‌رسيدند از آنها برمي داشتيم پيمان خويش را مي‌شكستند!»
۲. «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا مُوسى بِآياتِنا إِلى فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِ فَقالَ إِنِّي رَسُولُ رَبِّ الْعالَمِينَ وَ قالُوا يا أَيُّهَا السَّاحِرُ ادْعُ لَنا رَبَّكَ بِما عَهِدَ عِنْدَكَ إِنَّنا لَمُهْتَدُونَ فَلَمَّا كَشَفْنا عَنْهُمُ الْعَذابَ إِذا هُمْ يَنْكُثُونَ؛
ما موسي را با آيات خود به سوي فرعون و درباريان او فرستاديم (به آنها) گفت: من فرستاده پروردگار عالميانم.(هنگامي كه گرفتار بلا شدند) گفتند: اي ساحر! پروردگارت را به عهدي كه با تو كرده بخوان (تا ما را از اين درد و رنج برهاند) كه ما هدايت خواهيم يافت. اما موقعي كه عذاب را از آنها بر طرف مي‌ساختيم پيمان خود را مي‌شكستند!»
شرح صدر و
بردباری، دعاى موسى علیه‌السلام در پيشگاه خدا:
«فَلَمَّا أَتاها نُودِيَ يا مُوسى قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِي صَدْرِي؛
هنگامي كه نزد آتش آمد ندا داده شد كه اي موسي!عرض كرد پروردگارا سينه مرا گشاده دار.»
مشاهده خدا، دعا و خواسته موسى علیه‌السلام از او:
«وَ لَمَّا جاءَ مُوسى لِمِيقاتِنا وَ كَلَّمَهُ رَبُّهُ قالَ رَبِّ أَرِنِي أَنْظُرْ إِلَيْكَ قالَ لَنْ تَرانِي وَ لكِنِ انْظُرْ إِلَى الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَكانَهُ فَسَوْفَ تَرانِي فَلَمَّا تَجَلَّى رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَكًّا وَ خَرَّ مُوسى صَعِقاً فَلَمَّا أَفاقَ قالَ سُبْحانَكَ تُبْتُ إِلَيْكَ ...؛
و هنگامي كه موسي به ميعادگاه ما آمد و پروردگارش با او سخن گفت، عرض كرد پروردگارا خودت را به من نشان ده تا تو را ببينم! گفت: هرگز مرا نخواهي ديد، ولي به كوه بنگر اگر در جاي خود ثابت ماند مرا خواهي ديد، اما هنگامي كه پروردگارش جلوه بر كوه كرد آنرا همسان زمين قرار داد و موسي مدهوش به زمين افتاد، موقعي كه به هوش آمد عرض كرد: خداوندا منزهي تو (از اينكه قابل مشاهده باشي) من به سوي تو بازگشتم ....»
•••
آمرزش خواهى موسى علیه‌السلام از خدا، در پى خطاى
قتل قبطی و
ظلم به نفس خود:
«وَ دَخَلَ الْمَدِينَةَ عَلى حِينِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِها فَوَجَدَ فِيها رَجُلَيْنِ يَقْتَتِلانِ هذا مِنْ شِيعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغاثَهُ الَّذِي مِنْ شِيعَتِهِ عَلَى الَّذِي مِنْ عَدُوِّهِ فَوَكَزَهُ مُوسى فَقَضى عَلَيْهِ قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبِينٌ قالَ رَبِّ إِنِّي ظَلَمْتُ نَفْسِي فَاغْفِرْ لِي فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ
الرَّحِيمُ؛
او در موقعي كه اهل شهر در غفلت بودند وارد شهر شد، ناگهان دو مرد را ديد كه به جنگ و نزاع مشغولند، يكي از پيروان او بود، و ديگري از دشمنانش، آن يك كه از پيروان او بود از وي در برابر دشمنش تقاضاي كمك كرد، موسي مشت محكمي بر سينه او زد و كار او را ساخت (و بر زمين افتاد و مرد!) موسي گفت: اين از عمل شيطان بود كه او دشمن و گمراه كننده آشكاري است. عرض كرد پروردگارا! من به خويشتن ستم كردم، مرا ببخش، خدا او را بخشيد كه او غفور و
رحيم است.»
••• آمرزش خود و برادرش، خواسته موسى علیه‌السلام از خدا:
«قالَ رَبِّ اغْفِرْ لِي وَ لِأَخِي وَ أَدْخِلْنا فِي
رَحْمَتِكَ وَ أَنْتَ
أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ وَ اخْتارَ مُوسى قَوْمَهُ سَبْعِينَ رَجُلًا لِمِيقاتِنا فَلَمَّا أَخَذَتْهُمُ الرَّجْفَةُ قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَ إِيَّايَ ... أَنْتَ وَلِيُّنا فَاغْفِرْ لَنا وَ
ارْحَمْنا وَ أَنْتَ خَيْرُ الْغافِرِينَ؛
(موسي) گفت پروردگارا! من و برادرم را بيامرز و ما را در
رحمت خود داخل كن و تو مهربانترين مهرباناني.و موسي از قوم خود هفتاد تن از مردان را براي ميعادگاه ما برگزيد، و هنگامي كه زمين لرزه آنها را فرا گرفت (و هلاك شدند) گفت: پروردگارا! اگر مي‌خواستي مي‌توانستي آنها و مرا پيش از اين نيز هلاك كني، آيا ما را به آنچه سفيهانمان انجام داده اند (مجازات و) هلاك مي‌سازي... تو ولي مائي، ما را بيامرز و بر ما
رحم كن و تو بهترين آمرزندگاني.»
تباهی و
نابودی اموال فرعونيان، خواسته موسى علیه‌السلام از خدا و اجابت آن از سوى او:
«وَ قالَ مُوسى رَبَّنا إِنَّكَ آتَيْتَ فِرْعَوْنَ وَ مَلَأَهُ زِينَةً وَ أَمْوالًا فِي الْحَياةِ الدُّنْيا رَبَّنا لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِكَ رَبَّنَا اطْمِسْ عَلى أَمْوالِهِمْ وَ اشْدُدْ عَلى قُلُوبِهِمْ فَلا يُؤْمِنُوا حَتَّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِيمَ قالَ قَدْ أُجِيبَتْ دَعْوَتُكُما فَاسْتَقِيما وَ لا تَتَّبِعانِّ سَبِيلَ الَّذِينَ لا يَعْلَمُونَ؛
موسي گفت پروردگارا تو فرعون و اطرافيانش را زينت و اموالي (سرشار) در زندگي دنيا داده اي و نتيجه اش اين شده كه (بندگانت را) از راه تو گمراه مي‌سازند، پروردگارا! اموالشان را نابود كن و دلهايشان را سخت (و سنگين) ساز، تا عذاب دردناك را نبينند ايمان نياورند.فرمود: دعاي شما پذيرفته شد، استقامت بخرج دهيد و از راه (و رسم) كساني كه نمي‌دانند تبعيت نكنيد.»
دعاى موسى علیه‌السلام براى
نجات خود از شرّ
ظالمان و اجابت آن از سوى خدا:
«وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعى قالَ يا مُوسى إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ ... قالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ ما سَقَيْتَ لَنا فَلَمَّا جاءَهُ وَ قَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قالَ لا تَخَفْ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ؛
(در اين هنگام) مردي از نقطه دور دست شهر (از مركز فرعونيان) با سرعت آمد و به موسي گفت اي موسي اين جمعيت براي كشتنت به مشورت نشسته اند، فورا (از شهر) خارج شو كه من از خيرخواهان توام. موسي از شهر خارج شد در حالي كه ترسان بود، و هر لحظه در انتظار حادثه اي، عرض كرد پروردگارا! مرا از اين قوم ظالم رهائي بخش.ناگهان يكي از آن دو به سراغ او آمد در حالي كه با نهايت حيا گام برميداشت و گفت: پدرم از تو دعوت مي‌كند تا مزد سيراب كردن گوسفندان را براي ما به تو بپردازد هنگامي كه موسي نزد او (شعيب) آمد و سرگذشت خود را شرح داد گفت نترس از قوم ظالم نجات يافتي! »
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۹، ص۳۵۳، برگرفته از مقاله «دعاهای موسی علیه‌السلام».
