دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
" دروس تمهيدية في الفقه الاستدلالي" نگارش اين كتاب كه دربردارنده يك دوره كامل فقه
امامیه به شيوه آموزشى براى طلاب علوم دينى است، توسط جناب استاد
آقای محمد باقر ایروانی ( ۱۳۲۸-) در سال ۱۴۱۷ ه-. ق. به اتمام رسيده است.
در نگارش اين كتاب دو ويژگى مدنظر بوده يكى جامعيت كه همه ابواب
فقه را دربرگيرد. و دوم سادگى بيان و دور بودن از الفاظ پيچيده و مغلق. نويسنده به درستى دريافته كه استوارى متون درسى، نه در سختى عبارت، بلكه در استوارى محتواى آن است. او در هر مبحث كوشيده تا ميان فتاوى و مستند آن فرق روشنى ارائه كند. در ابتداى هر بحث ادعاها و گزاره‌هاى مورد نظر خود را بيان مى‌كند; سپس در تك‌تك آن دعاوى، به بيان دليل‌ها و مستند آنها مى‌پردازد و اين كار را با تعيين شماره و رقم انجام مى‌دهد كه هم استاد و هم دانش‌پژوه به راحتى مى‌تواند تك‌تك دعاوى را فراگيرد; همچنين در برابر هر ادعا دليل آن ذكر مى‌شود.
مؤلف در مقدمه توضيحاتى درباره اشكالات متون درسى حوزه ارائه مى‌كند و بر آن است كه اين اشكالات را برطرف كند و طرح جديدى براى آموزش مهم‌ترين درس حوزه‌هاى علميه ارائه نمايد. البته متذكر مى‌شوند كه اين كتاب را پس از مقدارى آشنايى با متون و اصطلاحات فقه بايد مطالعه و تدريس كرد.
كتاب در ۳ بخش كلى ارائه شده است: ۱-
عبادات ، ۲-
عقود و
ایقاعات ، ۳-
احکام .
در هر بخش ابواب مختلف فقهى ارائه شده و در هر باب اصطلاحات مهم آن به ترتيب كتاب‌هاى
مشهور فقهى چينش مى‌شود. در تقسيم‌بندى ابواب فقهى او تابع علامه حلى بوده است; البته تقسيم‌بندى ايشان را كامل نمى‌داند و به
اصلاح نواقص آن مى‌پردازد. اين كتاب به شيوه آموزشى و به طرز كلاسيك براى آموزش طلاب ارائه مى‌گردد ولى از استدلال‌هاى فقهى نيز بى‌بهره نمى‌باشد.
(نسخه موجود از کتاب در کتابخانه فقاهت دارای ۴ جلد می باشد، که جلد اول شامل بحث عبادات، جلد دوم وسوم بحث عقود وایقاعات و در جلد چهارم بحث احکام مطرح شده است. )
پيش از كتاب« طهارت» كه به عنوان اولين كتاب فقهى شناخته مى‌شود، دو بحث مطرح مى‌شود: ۱- شرايط تكليف، ۲- مباحث
اجتهاد و تقليد. در اين بحث مقدماتى ۳ شرط اساسى را براى
بلوغ بيان مى‌شود: ۱- عقل . ۲- قدرت انجام تكليف. ۳-
مسلمان بودن. مؤلف اين شرط را خلاف قول
مشهور مى‌داند. پس از آن علامات و نشانه‌هاى بلوغ بيان مى‌گردد. (در نسخه موجود از کتاب در کتابخانه فقاهت به جای این بحث قبل از مبحث طهارت بحث فقه و تطورات آن ذکر شده است.)
پس از اين مقدمه، ۶ باب فقهى را كه
قصد قربت در آن شرط است و به عبادات شناخته مى‌شوند در جلد اول مطرح مى‌شود: ۱-
طهارت ۲-
صلاة ۳-
صوم ۴-
زکات ۵-
خمس ۶-
حج .
در جلد دوم مباحث عقود و ايقاعات را به ترتيب زير ارائه مى‌كند: ۱-
البیع ۲-
الإجارة ۳-
المزارعة ۴-
المساقاة ۵-
الشرکة ۶-
الضمان ۷-
الحوالة و
الکفالة ۸-
الصلح ۹-
الوکالة ۱۰-
المضاربة ۱۱-
القرض ۱۲-
الرهن ۱۳-
الهبة ۱۴-
الودیعة ۱۵-
العاریة ۱۶-
السبق الرمایة ۱۷-
النکاح .
در جلد سوم تحت عنوان الاحكام به بحث درباره اين ابواب پرداخته است: ۱-
القضاء ۲-
الشهادات ۳-
الإقرار ۴-
اللقطة ۵-
الأطعمة و الأشربة ۶-
الصید و الذباحه ۷-
الأنفال و المشتركات
۸-
الإرث ۹-
الحدود ۱۰-
القصاص ۱۱-
الدیات .
مؤلف محترم در ابتداى هر كتاب فقهى موضوعات اساسى آن را بيان مى‌كند و بدون اين‌كه خود را درگير مباحث بسيار ريز و فرعى و اقوال مختلف كند به توضيح مطالب مى‌پردازد. اين كتاب چون به عنوان جايگزين كتاب درسى
حوزه علمیه يعنى"
الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة " نگاشته شده است، از طرح آراى فقيهان پرهيز مى‌جويد و ذهن دانش‌پژوه نوآموز را در عرصه اختلافات فقهى خسته و رنجور نمى‌كند. نويسنده در بسيارى از جاها به آراى خلاف
مشهور گرايش يافته و اين
جسارت را داشته است كه مخالفت خود را بازگو كند.
به عنوان نمونه در شرايط
مرجع تقلید مى‌نويسند:
مشهور شرايط بلوغ،
ایمان ،
عدالت ، مرد بودن،
طهارت مولد و زنده بودن را در مرجعيت شرط مى‌دانند; ولى پس از آن به نقد و ردّ برخى از آنها مى‌پردازد. او تلاش كرده هيچ حكم فقهى بدون
استدلال رها نشود و از استدلال‌هاى فقهى كه دستاوردهاى فقهى فقهاى متأخر و معاصر است بهره گرفته شده است.
دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی نویسنده:آقای محمد باقر ایروانی
نرم افزار جامع فقه أهل البيت عليهم السلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
