دراسات الأصول فی اصول الفقه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«دراسات الاصول فی
اصول الفقه»، تقریرات درس خارج
اصول آیة الله خویی است که توسط آیة الله، شیخ علی اصغر معصومی شاهرودی به زبان عربی نوشته شده است.این کتاب، که جلد اول
دراسات می‌باشد، حاوی نظریات مختلف
اصولی است که مرحوم خویی آنها را مورد بررسی قرار داده و در نهایت، نظریه خودشان را مطرح نموده‌اند.
کتاب، متشکل از یازده امر است.
امر اول، در اقسام
قواعد اصولی است. این اقسام و مبادی بر چهار نوع است: ۱. احکامی که بر شناخت
حکم شرعی ، با یقین و
علم وجدانی دلالت می‌کند. ۲. احکامی که انسان را به
حکم شرعی تکلیفی یا وضعی، به سبب یقین و
علم جعلی تعبدی می‌رساند. ۳. بحث از وظیفه
عملیه شرعیه مکلفین در صورت عجز از وجدان دلیل بر معرفت احکام. ۴. بحث از
وظیفه عملی عقلی در مرحله امتثال.
امر دوم، در
تعریف علم اصول است. به نظر مؤلف،
علم اصول ، عبارت است از علم به قواعدی که خودشان در طریق استنباط
احکام شرعیه کلیه الهیه واقع می‌شوند بدون آنکه به ضمیمه کبری یا صغرای
اصولی دیگری به آنها احتیاج باشد. ویژگی مهم تعریف مزبور آن است که استفاده احکام شرعیه از این گونه مسائل، از باب استنباط است، نه تطبیق مضامین بر مصادیق.
امر سوم، در بیان موضوع علم و عوارض ذاتی و تمایز علوم است. موضوع علم، آن است که در آن علم، از
عوارض ذاتیه آن بحث می‌شود.
امر چهارم، در باره
وضع است. مؤلف، در این بخش، در باره
واضع ،
حقیقت وضع ،
اقسام وضع ، اقسام وضع به اعتبار لفظ، معنای حرفی، انشاء و اخبار، اسماء اشاره و ضمایر بحث می‌کند. به نظر ایشان، حقیقت وضع، همان تعهد است و متعهد شدن به این معناست که در هنگام فهماندن معنایی معین، تنها واژه معینی به کار برده شود که به تعهد کننده مربوط می‌شود. بنا بر این هر یک از کاربران واژه‌ها، خود واضع همان واژه‌ها خواهند بود و دلالتی که از چنین وضعی برمی آید
دلالت تصدیقی است نه اینکه
دلالت تصوریه باشد. ایشان، در مسئله وضع حروف، آن را برای دلالت بر فهماندن تخصیص و تضییق مفاهیم اسمی می‌داند. بنا بر این نظریه، مدلول حروف تنها تصوری نبوده، بلکه تصدیقی خواهد بود.
امر پنجم،
استعمال لفظ در معنی مجازی است. به نظر
آخوند ، استعمال در معنی مجازی محتاج وضع نیست، بلکه ذوق و طبع انسان، تناسب معنای مجازی را با معنای حقیقی درک می‌کند و لفظ را مجازا در آن استعمال می‌کند. البته به نظر مشهور، مجاز محتاج به وضع نوعی است.
امر ششم، در این است که استعمال لفظ در خودش یا در نوع یا در مثلش، از چه باب است؟ آیا از قبیل
استعمالات مجازی است یا چیز دیگر؟.
امر هفتم، در
اقسام دلالت است. دلالت، بر سه نوع تصوری، تفهیمی و تصدیقی قابل تقسیم است. مصنف، هر کدام از آنها را توضیح داده و سپس در باره
وضع مرکبات و
وضع نوعی و شخصی به بحث می‌نشیند.
امر هشتم، در
علامات حقیقت و مجاز است. این علامات، عبارتند از
تبادر ،
عدم صحت سلب و
اطراد .
امر نهم، در باره حقیقت شرعیه است. به نظر مرحوم آیة الله خویی، این بحث، از
اصل و اساس ثمره‌ای ندارد.
امر دهم، در باره
صحیح و اعم است. موضوع بحث آن است که در
الفاظ عبادات و معاملات ، آیا موضوع له آنها معانی صحیح آنهاست و یا اعم از صحیح و فاسد است. مؤلف، به عنوان مقدمه، به اموری پنج گانه اشاره کرده، سپس وارد مباحث
اصلی می‌شوند.
امر یازدهم، در باره بحث
مشتق است. مؤلف، در این بخش، در باره مشتق و اموری دوازده گانه بحث می‌کند و در ضمن آن، از موضوع مشتق و
اسم زمان و خروج افعال و اختلاف مبادی مشتقات و بساطت مشتق و ترکیب آن و... بحث می‌کند.
فهرست موضوعات، در آخر کتاب ذکر شده است.
نرم افزار جامع
اصول فقه، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
