دارالحدیث و دارالقرآن تنکزیه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
دارالحدیث و دارالقرآن تَنْکِزیّه، مدرسه‌ای است در
دمشق، که بر ویرانه حمامی به نام سوید، ساخته شده است.
نمای سنگی و
محراب زیبا و مقرنس‌های سردرِ این
ساختمان ، آن را از بناهای مشابه ممتاز کرده است.
بر کتیبه سردر، علاوه بر نام سازنده، نوشته شده که این مدرسه
وقف طلاب
علوم قرآن و
حدیث است.
بنا بر گزارش نعیمی دمشقی (متوفی ۹۲۷) از
وقفنامه تنکزیه ، موقوفات این مدرسه، ۳۷ دکان و خراج بوستانِ معروف به «بندر» در زَبَدانی دمشق بوده است.
در این وقفنامه نام مشیخه
قرائت و مشایخ
حدیث و پیشنماز، به همراه میزان دستمزد آنان، ثبت شده است. از این اطلاعات بر می‌آید که برای آموزشهای قرآنی بیش از حدیث هزینه می‌شده است. همچنین میزان دستمزد متصدیان دیگر مشاغل، بدون ذکر نام آنان، آمده است.
ذکر مناصب و مشاغل افرادی چون رئیس
دیوان ،
عامل ، مهندس ناظر، بنّا، معمار، ناظر
وقف ، جانشین ناظر، مأمور حضور و غیاب، مؤذن، دربان و خدمتگزار در این وقفنامه، از گستردگی تشکیلات اداری تنکزیّه حکایت دارد.
نیز نُعَیْمی، علاوه بر سه تن از مشایخ
قرائت و
حدیث که نامشان در وقفنامه آمده، از یک تن از استادان و مشایخ تنکزیّه، به نام
صدرالدین سلیمان بن عبدالحکم مالکی باردی ، یاد کرده است.
ابن کثیر (متوفی ۷۷۴) نیز در البدایة و النهایة
در ذکر حوادث ۷۲۸، ضمن اشاره به تنکزیّه، گفته است که در ادامه کتاب، شرح موقوفات و راتبه‌های مشایخ و طلاب آن را بتفصیل خواهد آورد اما چنین نکرده و فقط در ذکر حوادث ۷۳۹ از تکمیل
دارالحدیث سَکّریه و وقفنامه آن گزارش داده است.
شاید
سکّریه تصحیف تنکزیّه بوده باشد، زیرا ابن کثیر واقف سکّریه را تنکز دانسته است، در حالی که سکّریه در ۶۸۲ و پیش از به قدرت رسیدن تنکز دایر بوده و ابن کثیر خود در جای دیگر به این نکته اشاره کرده است، بی آن‌که از واقف سکّریه نام ببرد.
نعیمی نیز تصریح کرده است که واقف سکّریه شناخته نیست.
همچنین ابن کثیر، که در این گزارش
سال تکمیل سکّریه را ۷۳۹ ضبط کرده، در جای دیگر سال ساخت تنکزیّه را ۷۲۸ نوشته است.
از سوی دیگر، بر کتیبه سر درِ تنکزیّه تاریخ بنا ۷۳۹ نوشته شده است.
بنابراین، احتمالاً تاریخ بنای اولیه تنکزیّه ۷۲۸ و تاریخ تکمیل و تعمیر آن ۷۳۹ بوده است.
محل بنای سکّریه نیز در این گزارش و در وقفنامه آن با تنکزیّه شباهت بسیار دارد.
نعیمی درباره سکّریه از گزارش ابن کثیر استفاده نکرده اما گزارش وی را درباره بنای تنکزیّه در ۷۲۸، بتفصیل آورده که نشان می‌دهد نعیمی در درستی و دقت این گزارش تردید داشته است. با این‌همه، نمی‌توان کلمه سکّریه را با اطمینان تصحیف تنکزیّه دانست، زیرا ابن کثیر در ادامه گزارش خود،
شمس الدین ذهبی را مدرّس این دارالحدیث ذکر کرده، در حالی که
ذهبی مدرّس سکّریه بوده است نه تنکزیّه.
وقفنامه‌ای که ابن کثیر درباره آن گزارش داده، در ضمنِ شباهت با وقفنامه تنکزیّه مذکور در کتاب نعیمی، با آن تفاوت‌های بسیار دارد؛ بنابراین، احتمالاً ابن کثیر در این گزارش اشتباهاتی کرده و نعیمی نیز با اطلاع از این امر، به گزارش او درباره دارالحدیث سکّریه و وقفنامه آن اعتنانکرده است.
محمداسعد طَلَس ، در ذیلی که در ۱۳۶۱ بر ثمارالمقاصد فی ذکرالمساجد نوشته، تنکزیّه را در شمار
مساجد دمشق آورده و گفته که در زمان او مدرسه‌ای آباد بوده است.
محمد احمد دُهمان در ولاه دمشق فی عهد الممالیک
تصریح کرده که تنکزیّه به مدرسه کاملیه مشهور است، اما کردعلی در خطط الشام (چاپ ۱۳۹۱) نوشته که دارالحدیث تنکزیّه به دبستانی با نام الهاشمیه تبدیل شده است
(۱) ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج ۷، چاپ احمدابوملحم و دیگران، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
(۲) ابن مبرد، ثمارالمقاصد فی ذکرالمساجد، (همراه با) الذیل، از محمداسعد طلس، بیروت ۱۹۷۵.
(۳) محمداحمد دهمان، ولاة دمشق فی عهد الممالیک، دمشق ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
(۴) محمدکردعلی، خطط الشام، بیروت ۱۳۹۰ـ۱۳۹۲/۱۹۷۰ـ۱۹۷۲.
(۵) عبدالقادربن محمد نعیمی دمشقی، الدّارس فی تاریخ المدارس، چاپ جعفر حسنی، (قاهره) ۱۹۸۸.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تنکزیه»، شماره۳۹۵۷.
