خَرْص (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَرْص: (هُمْ اِلَّا یَخْرُصُونَ)«خَرْص» (بر وزن ترس) در اصل، به معنای «
تخمین» است که نخست در مورد تخمین مقدار میوه بر درختان به هنگام اجاره باغ و امثال آن به کار رفته، سپس به هر گونه
حدس و تخمین گفته شده است.
و از آنجا که
«تخمین» گاهی مطابق واقع، و گاهی بر خلاف واقع می‌شود، این کلمه در معنای
دروغ نیز استعمال شده است و در
آیه فوق می‌تواند به هر دو معنا باشد.
(وَإِن تُطِعْ أَكْثَرَ مَن فِي الأَرْضِ يُضِلُّوكَ عَن سَبِيلِ اللّهِ إِن يَتَّبِعُونَ إِلاَّ الظَّنَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَخْرُصُونَ) (و اگر از بيشتر كسانى كه در روى زمين هستند اطاعت كنى، تو را از راه خدا گمراه مى‌كنند؛ زيرا آنها تنها از گمان پيروى مى‌نمايند، و تخمين و حدس واهى مى زنند.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه
خرص در لغت هم به معناى دروغ آمده و هم به معناى تخمين، و معناى دوم با سياق آيه مناسب‌تر است زيرا جمله
(وَ إِنْ هُمْ إِلَّا يَخْرُصُونَ) و همچنين جمله قبليش در حقيقت كار تعليل را مى‌كند، و براى جمله
(وَ إِنْ تُطِعْ أَكْثَرَ مَنْ فِي الْأَرْضِ) به منزله علت است، و مى‌رساند كه تخمين زدن در امورى از قبيل معارف الهى و
شرایع كه مى‌بايستى از ناحيه
خدا اخذ شود و در آن جز به علم و
یقین نمى‌توان تكيه داشت طبعا سبب
ضلالت و گمراهى است.
گو اينكه سير
انسان در زندگى دنياييش بدون اعتماد به
ظن و استمداد از تخمين قابل دوام نيست، حتى دانشمندانى هم كه پيرامون علوم اعتبارى و علل و اسباب آنها و ارتباطش با زندگى دنيوى انسان بحث مى‌كنند به غير از چند نظريه كلى به هيچ موردى برنمى‌خورند كه در آن اعتماد انسان تنها به علم خالص و يقين محض بوده باشد.
(دیدگاه
شیخ طبرسی در
مجمع البیان:
)
•
مکارم شیرازی، ناصر، لغات در تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خَرْص»، ص۲۰۷.
