خَرْج و خَراج (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَرْج و
خَراج:
(اَمْ تَسْاَلُهُمْ خَرْجاً فَخَرٰاجُ رَبِّکَ خَیْرٌ وَ هُوَ خَیْرُ اَلرّٰازِقِینَ.)خَرْج و
خَراج: این دو واژه نیز از «خروج» گرفته شده و به معنی چیزی است که از مال انسان و یا از زمین زراعتی خارج می‌شود، ولی خرج معنی وسیع‌تری از خراج دارد، «خرج» چنان که
راغب در
مفردات می‌گوید: نقطۀ مقابل «
دخل» است، ولی «خراج» معمولا
مالیات یا مال الاجاره‌ای است که برای
زمین تعیین می‌شود.
بعضی واژۀ «خراج» را به معنی «
غله» و «خرج» را به معنی «
اجرت» گرفته‌اند، ولی «لسان التنزیل» هر دو واژه را به معنی «مزد، اجرت» دانسته است.
به هر حال آیۀ مورد بحث در تعقیب آیات گذشته اشاره به بهانه‌جویی‌های رنگارنگ منکران می‌کند و پاسخ دندانشکن در نفی این بهانه‌جویی‌ها می‌دهد و خطاب به
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌گوید:
«آیا بهانۀ فرار آنها از حق این است که تو از آنها اجر و مزد و هزینه‌ای در برابر دعوتت تقاضا می‌کنی؟ در حالی که
رزق پروردگارت برای تو بهتر است و او بهترین روزی‌دهندگان است».
بدون شک اگر یک رهبر معنوی و روحانی در مقابل دعوتش از مردم تقاضای پاداش و اجر مادی کند علاوه بر این که بهانه‌ای به دست بهانه‌جویان می‌دهد که به خاطر نداشتن امکانات مالی از او دور شوند، او را متهم می‌سازند که دعوت به‌سوی حق را دکانی برای جلب منافع مادی قرار داده است! وانگهی این بشر چه دارد که به دیگری بدهد؟ مگر تمام رزق و روزی‌ها به دست خداوند قادر رزّاق نیست؟
به موردی از کاربرد تابعین در
قرآن، اشاره می‌شود:
(أَمْ تَسْأَلُهُمْ خَرْجًا فَخَرَاجُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ هُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ.) (يا اين‌كه تو از آنها
مزد و هزينه‌اى در برابر دعوتت مى‌خواهى؟ با اين‌كه مزد پروردگارت بهتر، و او بهترين روزى‌دهندگان است.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: در
مجمع البیان مى‌گويد: اصل خراج و خرج هر دو به يك معنا بوده، و آن عبارت است از در آمدى كه بر اساس وظيفه پرداخت شود.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «خَرْج و خَراج»، ج۱، ص۶۷۰.
