خواب‌گزاری (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خواب گزاری (التحبیر
امام فخر رازی) کتابی به زبان
فارسی
کتاب خواب گزاری- التحبیر امام فخر رازی مشتمل بر دو متن است: ۱- خواب گزاری، که به احتمال قریب به
یقین قدیمی‌ترین متن فارسی در
علم خواب گزاری (
تعبیر رؤیا ) است. نسخه حاضر در برنامه ظاهرا در نیمه اول
قرن هفتم و به احتمالی در سالهای آخر قرن هشتم هجری تالیف شده است؛ ۲- التحبیر فی علم التعبیر؛ که در هر دو متن، موضوع علم تعبیر خواب به نگارش درآمده است.
متاسفانه به علت آنکه یگانه نسخه‌ای که از این متن قدیمی در دسترس قرار گرفته، ابتدا و انتهای آن افتادگی دارد، نام کتاب، مولف و نیز مترجم آن مشخص نیست و اطلاعاتی هم که از متن موجود به دست می‌آید، بسیار ناقص و ناچیز است. با همه جستجو و پژوهشی که مصصح و پژوهشگر نسخه حاضر در برنامه به انجام رسانیده و در منابع مهم کتابشناسی مانند
الفهرست ابن ندیم و
کشف الظنون حاجی خلیفه غور کرده و نیز در مطالب و مضامین کتاب تحقیق نموده‌اند، به نامی از مولف دست نیافته‌اند. البته از متن کتاب چنین برمی آید که مترجم کتاب شخصی است به نام
خلیل اصفهانی که در
عهد مهدی خلیفه عباسی (۱۵۸ ق) می‌زیسته و کتاب را از سریانی به عربی ترجمه کرده است.
«خواب گزاری:» مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مصصح، دکتر ایرج افشار و سه بخش عمده و نیز بخش توضیحات و استدراکات است. هریک از بخشهای کتاب نیز خود مشتمل بر ابواب متعددی است که به عناوین آنها ضمن گزارش محتوای کتاب پرداخته خواهد شد.
«التحبیر:» مشتمل بر مقدمه‌ای به قلم مصحح، و دو بخش اصلی است: بخش اول در اصول این علم دارای ۳۵ باب و بخش دوم در فروع دارای ۵۲ باب است.
بخش اول این کتاب دچار افتادگی است.
مولف پس از آن به نقل احادیثی از پیامبر اکرم -صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم - درباره خواب و تعبیر آن و نیز کلیاتی درباره سبب درست و خطا گشتن خواب، اقسام خواب،
تفسیر خواب و آنچه به هنگام شنیدن خواب باید گفت، و مطالبی از این دست می‌پردازد. در ادامه ابواب متعددی به تعبیر خواب اختصاص یافته که عناوین برخی از موضوعات آنها عبارتست از: درختان، مرغان، درندگان پرندگان، صفت شیر آفرینش مردم و....
پس از آن
تعبیر خواب ابن سیرین در بخش دیگری از کتاب آمده است. در آخر نیز مولف بر اساس حروف الفبا تعبیر خوابهای گوناگون را ذکر کرده است.
قسم اول: در اصول علم
تعبیر است که بخش زیادی از این آن حذف شده و از باب ۲۱ به بعد موجود است.
در ابواب بعدی نیز نواقصی وجود دارد که با نقطه چین مشخص شده است. عناوین ابواب این قسم بدین شرح است: در شناختن حقیقت آدمی، در بیان روح‌ها که آدمی بدان قائم است، در بیان کردن خوابهای
حق و
باطل ، در اثبات قوت باری سبحانه و تعالی، در ذکر فایده خواب، در ذکر خوابها به نسبت با روزهای هفته و....
قسم دوم: در فروع علم تعبیر است. بخشهای از این قسم نیز مانند ابواب ششم و سی ودوم و سی وپنجم در این نسخه از کتاب نیامده است.
برخی از عناوین ابواب این قسم عبارت از: در دیدن حق تعالی و دیدن
عرش و
کرسی و
لوح محفوظ ، در دیدن
انبیاء -علیه‌السّلام -، در دیدن مصطفی -علیه‌السّلام -، در ذکر دیدن مکان و زمان
عبادت ، در
عبادات ، در دیدن
آفتاب و
ماهتاب و ستارگان، در اختلاف رنگها، در تاویل
عشق و آنچه بر آن تعلق دارد، در تاویل لباسها و فرشها، در تاویل مردگان و گورستان، در تاویل حیوانات، در عشره و....
هر دو کتاب که در نسخه حاضر در برنامه موجود است، مشتمل بر پاورقی‌های مفیدی از مصحح کتاب می‌باشد. در ابتدای هر یک از کتاب‌ها فهرست مطالب کتاب و در انتهای کتاب اول فهرست عام لغات و اصطلاحات، فهرست جغرافیایی و مردم شناسی، فهرست کتب و نیز فهرست نام افراد انسانی و داستانی ذکر شده است.
نمونه چند صفحه از نسخه خطی التحبیر، جدول تطبیق اوراق نسخه با وضع صفحات چاپی، جدول تطبیق اوراق صفحات چاپی با اوراق نسخه، فهرست لغات نادر و نیز فهرست اعلام در انتهای کتاب آمده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
