خلو (مفردات‌نهج‌البلاغه)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خُلُوّ (به ضم خاء و لام) و خلاء از
واژگان نهج البلاغه به معنای خالی شدن است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
ما خلا (به فتح میم) به معنای استثناء و
خَلوت (به فتح خاء و سکون لام) به معنای خالی کردن اغیار و بودن با خود و یا کسی که خود می‌خواهد.
خَلاء (به فتح خاء) به معنای مکان فارغ است. این واژه سی و پنج بار در نهج البلاغه آمده است.
خُلُوّ به معنای خالی شدن آمده است و چون از خالی شدن زمان، گذشت آن به نظر آمده، لذا اهل لغت: «خلا الزّمان» را: زمان گذشت معنی کرده‌اند.
ما خلا به معنی استثناء است.
خَلوت به معنای خالی کردن اغیار و بودن با خود و یا کسی که خود می‌خواهد، جمع آن خلوات است.
خَلاء به معنای مکان فارغ است.
«ما خلا» به معنی استثناء است.
امام علی (علیه‌السلام) در رابطه با
خداوند و صفات او فرموده است:
«وَمَنْ قَالَ: «فِيمَ» فَقَدْ ضَمَّنَهُ، وَمَنْ قَالَ: «عَلاَمَ؟» فَقَدْ أَخْلَى مِنُهُ.» «هر کس بگوید
خدا در کجاست او را محدود و در ضمن چیزی دانسته و هر کس بگوید: خدا بر چه است، جاهای دیگر را از او خالی کرده است.»
(شرح‌های خطبه:
) مثلا اگر بگوید: خدا بر عرض است جاهای دیگر را از او خالی کرده است و نیز فرموده:
«الِّلسَانُ سَبُعٌ، إِنْ خُلِّيَ عَنْهُ عَقَرَ» «
زبان درنده است اگر رها کرده شود می‌کشد.»
(شرح‌های حکمت:
) و نیز فرموده:
«إِنَّ مَعَ كُلِّ إِنْسَان مَلَكَيْنِ يَحْفَظَانِهِ، فَإِذَا جَاءَ الْقَدَرُ خَلَّيَا بَيْنَهُ وَبَيْنَهُ» (همراه هر انسانی دو
فرشته است که وی را محافظت می‌کنند، ولی هنگامی که مقدّرات فرا رسد او را رها می‌سازند.)
(شرح‌های حکمت:
)
خَلوت به معنای خالی کردن اغیار و بودن با خود و یا کسی که خود می‌خواهد، جمع آن خلوات است، چنانکه فرموده:
«اتَّقُوا مَعَاصِيَ اللهِ فِي الْخَلَوَاتِ، فَإِنَّ الشَّاهِدَ هُوَ الْحَاكِمُ.» (از
معصیت خدا در خلوتگاه‌ها بپرهیزید، چرا که همو
شاهد و همو
حاکم و دادرس است. )
(شرح‌های حکمت:
) در رابطه با خدای سبحان فرماید:
«أَعْضَاؤُكُمْ شُهُودُهُ، وَجَوَارِحُكُمْ جُنُودُهُ، وَضَمائِرُكُمْ عُيُونُهُ، وَخَلَوَاتُكُمْ عِيَانُهُ» (اعضای شما گواهان او و اندام شما سپاهیان او، ضمیر و وجدانتان جاسوسان وی و خلوت‌های شما در برابر او آشکار و عیان است. )
(شرح‌های خطبه:
)
خلاء به معنای مکان فارغ است.
«جُثَّةً خَلاَءً» «بدن خالی از
روح»
(شرح‌های خطبه:
)
واژه خُلُوّ سی و پنج بار در نهج آمده است.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «خلوّ»، ج۱، ص۳۶۳.
