خلافت آدم (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خداوند،
آدم علیه‌السلام را خلیفه خود در روی زمین معرفی کرد. در این مقاله
آیات قرآن مرتبط با خلافت حضرت آدم علیه‌السلام معرفی می‌شوند.
آدم علیه‌السلام،
خلیفه خدا در
زمین:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً ...؛
هنگامي كه پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در روي زمين جانشين و حاكمي قرار خواهم داد....»
مقصود از «خليفه» در آيه، طبق آنچه در روايات آمده، خلافت آدم علیه‌السلام براى خدا است.
آدم علیه‌السلام، خليفه پيشينيان در زمين:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء ...؛
هنگامي كه پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در روي زمين جانشين و حاكمي قرار خواهم داد. فرشتگان گفتند (پروردگاراآيا كسي را در زمين قرار ميدهي كه فساد و خونريزي كند؟ ....»
در اين‌كه منظور از «خليفه» چيست، احتمالاتى وجود دارد: الف. خلافت الهى؛ ب. خلافت از ملائكه؛ ج. خلافت از پيشينيان كه نكته‌هاى فوق بر اساس اين احتمالات است.
خدا، اعطاكننده خلافت به آدم علیه‌السلام:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً ...؛
هنگامي كه پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در روي زمين جانشين و حاكمي قرار خواهم داد....»
اعلام خلافت آدم علیه‌السلام در زمين از سوى خدا:
«... إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً ... قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ؛
... من در روي زمين جانشين و حاكمي قرار خواهم داد ... پروردگار فرمود: من حقائقي را ميدانم كه شما نمي‌دانيد.»
اعتراض
ملائکه به خلافت آدم علیه‌السلام در زمين:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء ...؛
هنگامي كه پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در روي زمين جانشين و حاكمي قرار خواهم داد. فرشتگان گفتند (پروردگاراآيا كسي را در زمين قرار ميدهي كه فساد و خونريزي كند؟ ....»
آنگاه که خداوند از خلافت موجودی در زمین خبر داد ملائکه پرسیدند آیا کسی را در زمین جانشین می‌کنی که در آن فساد و خون‌ریزی می‌کند
(قَالُواْ اَتَجْعَلُ فِیهَا مَن یُفْسِدُ فِیهَا وَیَسْفِکُ الدِّمَاء) البته پرسش فرشتگان برای کشف حقیقت و حکمت آفرینش آدم بود نه اعتراض به خداوند. امام خمینی در بیان برتری آدم بر ملائکه و معنای تعلیم آدم، معتقد است که ملائکه مظهر اسم خدا هستند؛ یعنی برخی ملائکه مظهر اسم علیم و برخی مظهر اسم قدیر و یا قابض هستند و
ملائکه مجرد از ماده می‌باشند، درحالی‌که آدم مظهر تمام اسماء الهی و فوق تمام ملائکه بلکه فوق تمام موجودات عالم است. در عین اینکه در بدن جسمانی است و لکن چیزی در کار است که فوق تجرد است و آن نفس است که در صقع ربوبی است و همین امر سبب شد که ملائکه بر آدم سجده کنند. وقتی ملائکه اعتراض کردند که ما
تسبیح و
تقدیس ذات حق می‌کنیم حق‌تعالی فرمود:
(اِنِّی اَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ) البته معنای تعلیم این نیست که به آدم زیاد درس داده شده و به ملائکه کمتر، بلکه معنای آن این است که وجود ملائکه مظهریت محدودی دارند و وجود آدم مظهر همه اسماء الهی است و تمام اسماء الهی در او فعلیت داشتند.
به اعتقاد امام خمینی، قبل از اینکه آدم خلق شود، ملائکه چون جنبه تقدس خود را نگاه می‌کنند و جنبه فساد آدم را ازاین‌جهت اعتراض می‌کنند که چرا چنین موجودی را خلق می‌کنی که فساد و خون‌ریزی می‌کند. درحالی‌که مای ملائکه توی خداوند متعال را تسبیح و تقدیس می‌کنیم و چون خودشان را می‌بینند و خوبی‌های خودشان و آدم را می‌بینند و جنبه‌های بدی او را خداوند متعال می‌فرماید شما کمالات آدم را نمی‌دانید.
امام خمینی ملاک فضیلت خلافت را تعلیم آدم به اسماء الهی می‌داند و معتقد است این علم، علم استدلالی یا علم به مفاهیم کلیات و اعتبارات نیست؛ زیرا در آن برتری و فضیلتی نسبت به ملائکه نیست؛ بلکه مقصود از این علم، علم به حقایق اسماء الهی است.
امام خمینی معتقد است سرّ سجده ملائکه بر آدم (علیه‌السلام) تجلی خداوند به اسم جامع الله در آدم است که اگر این تجلی نبود، آدم توانایی را نداشت که همه اسماء را فراگیرد.
گفت‌وگوى خدا با ملائكه درباره خلافت آدم علیه‌السلام:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء ... قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ؛
هنگامي كه پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در روي زمين جانشين و حاكمي قرار خواهم داد. فرشتگان گفتند (پروردگاراآيا كسي را در زمين قرار ميدهي كه فساد و خونريزي كند؟ ... من حقائقي را ميدانم كه شما نمي‌دانيد.»
کتمان كردن امور مربوط به خلافت آدم علیه‌السلام از سوى ملائكه:
«وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً ...• ... وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ؛
هنگامي كه پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در روي زمين جانشين و حاكمي قرار خواهم داد ... و نيز ميدانم آنچه را شما آشكار مي‌كنيد يا پنهان مي‌داشتيد. »
به قرينه تناسب موضوع، احتمال دارد مقصود از «ما كنتم تكتمون» خلافت آدم علیه‌السلام باشد.
•
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۱۹۴، برگرفته از مقاله «خلافت آدم علیه‌السلام». •
دانشنامه امام خمینی ، تهران،
موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، ۱۴۰۰ شمسی.
