خریده القصر و جریده العصر (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خریدة القصر و جریده العصر اثر
عماد الدین کاتب قزوینی ۵۹۷ ق است که در زمینه شعر و ادبیات، در ۲۰ جلد منتشر شده است. این کتاب،
تذکره شعرا و نویسندگان عرب
مسلمان است که سال‌ها منبع موثقی برای تذکره نویسان مسلمان بوده است.
کتاب مشتمل بر بیست جزء و چهار قسم است که قسم اول در شش جزء اول، قسم دوم تا جزء نهم، قسم سوم تا جزء سیزدهم و قسم آخر نیز در سایر اجزای کتاب آمده است. هر جزء کتاب در ذکر شعرا و بزرگان تعدادی از
شهر می‌باشد. در ابتدای بعضی از جلدهای کتاب نیز مقدمه‌هایی از محقق کتاب و مولف دیده می‌شود.
اگرچه این اثر شرح حال شعرا و نویسندگان است اما بسیاری از بزرگان که عماد از آنها یاد می‌کند در
قرن ششم منصب حکومتی و گاه وزارت
خلفا و سلاطین را دارا بوده‌اند؛ بنابراین در خلال بیان احوال آنها، به اطلاعات سودمندی از اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان مورد بحث می‌توان دست یافت.
جلد نخست کتاب، به ذکر بزرگان و شعرای سرزمین
عراق اختصاص یافته است. مؤلف پس از بحث درباره سرزمین عراق و اهمیت این سر زمین به شرح حال
خلفای عباسی از زمان حیات مؤلف می‌پردازد و نخست از
خلیفه مستضیء (۵۶۶- ۵۷۵ ق) آغاز می‌کند. پس از ذکر خلاصه‌ای از احوال و اوضاع زمان
خلافت وی، نمونه‌هایی از اشعار وی را می‌آورد.
سپس
خلفای پیش از وی را به ترتیب برمی شمارد و از هر کدام، ذکری به میان می‌آورد و با نسب
خلیفه، مدت
خلافت و سال وفات، ابیاتی از سروده‌های آنان را متذکر می‌شود. این ترتیب تا
خلافت مستظهر (۴۸۷- ۵۱۲ ق) ادامه می‌یابد.
این کتاب خصوصا بخشی که مربوط به ادیبان و شاعران عربی گوی و عربی نویس ایرانی است، مورد توجه محققان ایرانی قرار گرفته است.
مفصل‌ترین شرح احوال و آثار شاعر و کاتب نابغه ایرانی
حسین بن علی طغرائی صاحب
قصیده مشهور لامیه العجم را در این کتاب می‌توان یافت. عماد کاتب شیفته و مرید طغرائی است و از
شهادت او با لحنی تاسف بار و حماسی یاد می‌کند: «طغرائی از جمله کسانی است که فضیلتش او را کشت و نجابتش وی را به
تیر هلاک گرفتار کرد». مسلما اگر طغرائی به فارسی شعر می‌سرود در مضمون آفرینی همتای کمال اسماعیل و در فصاحت قرینه
جمال الدین عبدالرزاق بود کما این که در
قدرت کلام و تفکر بین شاعران عربی با متنبی قابل مقایسه است.
این سؤال مطرح است که با وجود رونق و گسترش ادبیات فارسی در قرن پنجم و ششم، چرا ادیبان و شاعران ایرانی، به عربی می‌سروده‌اند و می‌نوشته‌اند؟ پاسخ این است که حکومت‌های غزنوی و سلجوقی تابع و یا هم پیمان
خلیفه بغداد بودند و اصرار در ترویج فرهنگ عربی داشتند، با آنکه در
تشویق فارسی نویسان و فارسی سرایان نیز اهتمام می‌ورزیدند.
از جمله نشانه‌های تاثیرات ادب
فارسی و
عربی نقل قالب‌ها و خصوصیات نظم فارسی به نظم عربی است، از جمله رباعی که وزن و قالب آن اختراع ایرانی هاست به زبان
عربی هم انتقال یافت. همچنین استعمال ردیف در کنار قافیه که در عربی سابقه نداشت، ولی عماد کاتب در این کتاب چندین قطعه شعر با ردیف یاساقی نقل کرده است.
در انتهای برخی از مجلدات کتاب مانند جلد پنجم فهرست تراجم، اعلام، شعوب و قبائل، بلدان، اماکن، آیات، احادیث، امثال، لغت کتب و اشعار ذکر شده است. در انتهای بعضی نیز تنها فهرست اعلام آمده است. در ابتدا یا انتهای هر جلد نیز فهرست مطالب نوشته شده است.
نرم افزار تراث ۲، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور).
