خرگرد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خَرْگِرد (خَرْجِرد)، شهری قدیم در نزدیکی بوشنج هرات که امروزه مرکز دهستان میان‌خواف از بخش مرکزی شهرستان خواف استان
خراسان رضوی است.
خرگرد در ارتفاع ۹۴۵ متری، در چهار کیلومتری جنوب شهر خواف، در دشت واقع و دارای هوای معتدل خشک است. کوه شکسته کلاته، در شمال‌غربی خرگرد واقع و رودخانه فصلی خواجه‌یار از مغرب آبادی روان است.
از محصولات عمده آن،
گندم،
جو،
زیره،
پنبه،
چغندرقند،
زردآلو،
انار،
آلو،
سیب و
انجیر است.
دامداری و قالیچه‌بافی با طرح بلوچی و نقشهای گل‌سفید و گل کشمیری در آن‌جا رواج دارد.
اهالی آن
شیعه و سنّی‌اند و به فارسی تکلم می‌کنند.
این آبادی از طریق
راه اصلی خواف ـ
تربت‌حیدریه به
مشهد (در شمال) و از طریق راه اصلی قائن، به بیرجند (در جنوب) می‌پیوندد.
خرگرد دارای سیزده واحد آسیای بادی است. وجود بادهای ۱۲۰ روزه در این منطقه سبب ساخت آسیابهای بادی شده و این منطقه را به مرکز خرید و فروش و حمل‌ونقل گندم و غلات تبدیل کرده است.
«خر» به معنای خورشید است و این نواحی را مکان طلوع
خورشید دانسته‌اند.
برخی خرگرد را مخفف خردگرد یا خردمندگرد دانسته‌اند به معنای مکانی که خردمندان و دانشمندان در آن گرد می‌آمدند.
ظاهرآ اولین‌بار اصطخری در
قرن چهارم
از آن یاد کرده است و آن‌جا را یکی از سه شهر ناحیه بوشنج ذکر کرده است.
در اوایل قرن هفتم یاقوت حموی
و نیز در اوایل قرن هشتم ابوالفداء
آن را شهری نزدیک بوشنج هرات ذکر کرده‌اند. در قرن هشتم
حافظ ابرو خرگرد را از قرای مشهور خواف شمرده است.
از آثار
تاریخی آنجاست: قلعه گبرها (یا کافر قلعه)، بقایای حصار و
خندق در مغرب خرگرد، مدرسه غیاثیه شاهرخ، واقع در مشرق آبادی متعلق به ۸۴۸
غیاثیه خرگرد، مدرسه)؛ و مدرسه ویران‌شده نظامیه که تنها می‌توان صحن و ایوان آن را که در انتهای آن محراب قرار گرفته است، بازشناخت
نظامیه، مدارس).
(۱) ابن‌حوقل.
(۲) اسماعیل‌بن علی ابوالفداء، کتاب تقویم‌البلدان، چاپ رنو و دسلان، پاریس ۱۸۴۰.
(۳) اصطخری.
(۴) اصطخری، ترجمه فارسی.
(۵) اطلس راههای ایران، تهران: گیتاشناسی، ۱۳۸۵ش.
(۶) سعید پشم‌چی، «آسیابهای بادی خواف و نشتیفان (استان خراسان) بیانگر تیزهوشی ایرانیان باستان»، شکار و دوستداران طبیعت، ش ۸۲ (مهر و آبان ۱۳۸۳).
(۷) عبداللّه‌بن لطف‌اللّه
حافظ ابرو،
تاریخ حافظ ابرو، ج ۲، چاپ کراولسکی، ویسبادن ۱۹۸۲.
(۸) رزم‌آرا.
(۹) ابراهیم زنگنه قاسم‌آبادی،
تاریخ و رجال شرق خراسان، ج ۱، مشهد ۱۳۷۰ش.
(۱۰) فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران، ج :۵۵ تایباد، تهران: اداره جغرافیائی ارتش، ۱۳۶۳ش.
(۱۱) آندره گدار، «خراسان»، در آثار ایران، اثر آندره گدار و دیگران، ترجمه ابوالحسن سروقدمقدم، ج ۲، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی، ۱۳۶۶ش.
(۱۲) رجبعلی لباف‌خانیکی، سیمای میراث فرهنگی خراسان، تهران ۱۳۷۸ش.
(۱۳) مسعودی، التنبیه.
(۱۴) مقدسی.
(۱۵) بقراط نادری، «آس بادهای خواف»، هنر و مردم، ش ۱۷۷ـ۱۷۸ (تیر و مرداد ۱۳۵۶).
(۱۶) یاقوت‌حموی.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خرجرد»، شماره۷۰۰۰.
