خاندان اعتصامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
خاندان اعتصامی از جمله خاندانهایی بودند که در عصر پهلوی اول و دوم میزیستهاند و بیشتر به
شعر و
ادب و فرهنگ اشتغال داشتند.
بزرگ خاندان اعتصامی، یوسفخان اعتصامالملک بود که در سال ۱۲۵۳ه. ش در شهر
تبریز دیده به جهان گشود.
؛ ولی ریشه وی در شهر آشتیان است و پدرش به خاطر اینکه مستوفی
آذربایجان بود، به تبریز آمد و یوسفخان نیز در این شهر دیده به
جهان گشود و بزرگ شد: «پدرش
میرزا ابراهیمخان مستوفی (اعتصامالملک)، یکی از اعزه نجبای آشتیان، در جوانی با سِمت استیفای آذربایجان به تبریز رفت و تا پایان عمر در آن شهر
مینوچهر اقامت گزید».
دروس مقدماتی حوزه را در شهر حوزه گذرانید و علاوه بر اینکه
فقه و
اصول و
فلسفه را فرا گرفت،
ادبیات عرب و همچنین
ادبیات فارسی را نیز آموخت و چندین کتاب به
زبان عربی تألیف کرد.
از جمله کتبی که وی به زبان عربی تألیف کرد، کتاب «قلائد الادب فی شرح اطواق الذهب» بود که در مصر جزو کتب درسی شد؛ همچنین وی کتاب «ثورة الهند» را نگاشت که بر آن در کشورهای
عربی شرحهایی نگاشته شد.
برخی اقدامات فرهنگی
میرزا یوسفخان آشتیانی به شرح ذیل است:
یوسفخان آشتیانی به کمک چند نفر از دوستان تبریزی خود از جمله
سیدحسن تقیزاده،
محمدعلی تربیت و
حسین عدالت مدرسه تربیت را دایر نمود که دومین مدرسه در تبریز بود که با اصول جدید و غیر مکتبخانهای اداره و تدریس میشد.
پس از آن به کمک چند نفر از دوستان تبریزی خود از جمله
سیدمحمد شبستری، تقیزاده، محمدعلی تربیت و حسین عدالت، کتابخانه تربیت را نیز تأسیس کرد. این کتابخانه در جریان
انقلاب مشروطیت سوزانده شد.
همچنین
یوسف اعتصامی همراه سیدحسن تقیزاده و محمدعلی تربیت، مجله گنجینه فنون را در تبریز بنیان نهاد
و خود نیز در آن مجله نگارش مقاله میکرد. این مجله بیشتر به ترجمه مقالات خارجی میپرداخت.
از جمله اقدامات فرهنگی دیگر وی در شهر تبریز، احداث چاپخانهای در شهر تبریز بود که وی آن را با هزینه شخصی خود راهاندازی نمود.
در دوره سوم
مجلس شورای ملی، همراه تقیزاده و بسیاری از همفکرانش از ناحیه تبریز، به نمایندگی انتخاب شد.
پس از تأسیس کتابخانه مجلس شورای ملی، به ریاست آن برگزیده شد و تا آخر عمر این سمت را حفظ کرد.
یوسف اعتصامی علاوه بر توسعه و تکمیل کتابخانه مجلس، در جمعآوری کتب خطی، فهرست کردن تمام کتب خطی و جدید و... سعی فراوانی نمود.
اقدامات وی در دوره حضور در
تهران منحصر در کتابخانه مجلس شورای ملی نبود؛ وی
مجله بهار را تأسیس نمود که بیشتر درباره امور ادبی در آن مقاله نگاشته میشد.
این مجله در دوره و در سالهای ۱۲۸۹ و ۱۳۰۰ه. ش منتشر شد و در هر دوره دوازده شماره چاپ گردید.
همچنین وی حدود چهل عنوان از آثار ادبی نویسندگان اروپایی را به
فارسی ترجمه کرد.
یوسفخان اعتصامی در سال ۱۳۱۶ه. ش در سن شصت و چهار سالگی وفات یافت
و در شهر قم در جوار حرم حضرت معصومه (سلاماللهعلیهم) مدفون شد.
علیاکبر دهخدا درباره وی مینویسد: «یک عمر مواظبت به
تربیت و تحلیه نفس
تعلیم و
تزکیه کسان و فرزندان، خدمت بیوقفه و بیتظاهر به معنویات جامعه با بیآزاری نسبت به هر چیز و هر کس، صفوت و خلوص با دوستان
یکدل، محصل
تاریخ حیات شصت و سه ساله یوسف اعتصامی (میرزا یوسفخان اعتصام الملک) است».
از وی چهار پسر و یک دختر به جای ماند.
ابوالقاسم اعتصامی فرزند یوسف اعتصامالملک، در سال ۱۲۷۷ه. ش در شهر تبریز دیده به
جهان گشود.
ابوالقاسم پس از طی تحصیلات مقدماتی، برای تکمیل تحصیلات به مدرسه عالی
علوم سیاسی وارد شد و در آنجا به فراگیری
سیاست پرداخت.
در سال ۱۲۹۵ه. ش به
وزارت امور خارجه رفت و در آنجا مشغول به کار شد.
سپس به عنوان نایب دوم کنسولگری
گرجستان به
تفلیس رفت و مدتی نیز نایب کنسول
قفقاز بود.
در سال ۱۳۰۲ه. ش به
آمریکا رفت و نایب دوم سفارت ایران در
واشنگتن گردید؛ سپس به
شوروی رفت و به نایب دومی سفارت
مسکو تعیین گردید و پس از مدتی به عنوان نایب اولی مسکو منصوب شد.
وی همچنین ژنرال قنسول عشقآباد، ژنرال قنسول بادکوبه، کفیل سفارت کبرای
ایران در مسکو، کاردار موقت سفارت کبرای مسکو، وزیر مختار رایزن سفارت ایران و کفیل سفیر کبیر در مسکو بود.
از جمله مناصب وی در داخل کشور میتوان به کفالت اداره دوم اقتصادی کشور و رئیس اداره پنجم سیاسی اشاره نمود.
پروین اعتصامی معروف به رخشنده فرزند یوسف اعتصامالملک آشتیانی در سال ۱۲۸۵ه. ش در شهر تبریز متولد شد.
مادرش اختر خانم اعتصامی (شوری) دختر
عبدالحسینخان مقدمالعداله بود و یکی از شاعران دوره پهلوی به شمار میرود.
پس از انتخاب شدن پدرش برای نمایندگی مجلس، وی همراه پدرش به
تهران نقل مکان نمود.
ادبیات فارسی و
عرب را نزد پدرش در خانه آموخت و همچنین پدرش برای
تعلیم و تربیت وی معلم سرخانه آورد.
وی از
کودکی در جلسات مذاکرات و مباحث ادبی و علمی پدرش شرکت داشته است.
سپس برای ادامه تحصیل به
آمریکا رفت و در سال ۱۳۰۳ه. ش از مدرسه دختران آمریکا فارغالتحصیل شد.
وی در جشن فارغالتحصیلی خود
خطابه «زن و تاریخ» را ایراد نمود که درباره اهمیت
تربیت نسوان و نقش
زن در بهبود پیشرفت مسائل اجتماعی بود.
در
سال ۱۳۱۳ه. ش و در
سن ۲۸ سالگی با پسرعمویش
ازدواج نمود
و پس از ازدواج، به خاطر همسرش مجبور شد که به کرمانشاهان برود؛ اما ازدواج آنها عمری نداشت و وی پس از دو ماه به خانه پدرش در تهران بازگشت و پس از نُه ماه با بخشیدن
مهریه خود
طلاق گرفت.
پروین اعتصامی در سال ۱۳۱۵ه. ش به عنوان کارمند کتابخانه با حقوق پنجاه تومان در ماه، به
استخدام دانشکده
ادبیات و دانشسرای عالی درآمد.
پروین اعتصامی در سال ۱۳۲۰ه. ش در سن ۳۵ سالگی وفات یافت.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «خاندان اعتصامی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۵/۰۴/۳۰.