خاندان آل‌اشعر
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
پس از آن‌که اشعریان در اواخر
قرن اول هجری به
قم آمدند،
آتشکده قم را خراب کردند و به جای آن مسجدی بنا کردند. و این نخستین مسجدی بود که در شهر قم بنا شد.
در اینکه اشعریان چه انگیزه‌ای از
مهاجرت و جلای
وطن ، سکونت و اقامت همیشگی در قم داشته‌اند، و چرا این وادی را برگزیدند، مسائلی نقل شده است
که قابل دقت است ولی آنچه که از قرائن و شواهد بدست می‌آید این است که اینان یافته‌هایی خاص و یا اشارات و تنبیهاتی از
اهل بیت (
علیهم السّلام) دریافت داشته‌اند: اعراب اشعری از قبایل
یمن بودند از آن‌جا
هجرت نموده به خدمت حضرت ختمی مآب استسعاد جسته به شرف
اسلام رسیدند و احادیث و اخبار در مفاخرشان بسیار است.
اشعریون از عرب‌های قحطانی (که در اصل مقیم
یمن بوده‌اند) می‌باشند و اصولاً یمنی‌ها با محبت
علی (علیه السّلام) و اولاد او مأنوس می‌باشند. آل اشعر مخصوص شدند به اعتقاد به مذهب
شیعه بخلاف دیگر مردمان و این مذهب را اظهار کردند و خود را بدان شهرت دادند.
آنچه از اخبار متواتر رسیده است هرگز (اشعری‌ها)
سنی نبوده‌اند و اخبار بسیار در شرافت آن‌ها رسیده است.
قرائنی که پیرامون این احتمال می‌توان در لابلای متون پیدا نمود عبارتند از:
سکونت در
کوفه شیعی و بهره بردن از تربیت‌های حضرت
علی (علیه السّلام) از امیر المؤمنین (علیه السّلام) پرسید: سالم‌ترین و بهتر‌ین
سرزمین کجاست. فرمود سرزمین جبل و از جبل قصبه قم.
آنطور که معلوم است از
قبیله اشعر کسانی که به کوفه آمدند و متوطن شدند، شیعه یا متمایل به مذهب
شیعه بوده‌اند... فرزندان عامر در شیعه قدمی ثابت داشتند و اشعریانی که به قم آمدند از میان ایشان بودند.
اسامی قرائی که در
سپاه عبدالرحمن بودند ذکر شده است و جزو آن اسامی، نام محمد بن سعد بن مالک است. که بعداً به دست حجاج به قتل رسیده است. اگر مقصود این سعد همان سعد بن مالک اشعری باشد محمد پسر او که مقتول شده برادر احوص و عبدالله است که به قم آمده‌اند و سکونت اختیار کرده‌اند.
اشعریانی که به قم آمدند به فاصله کمی از آمدن آنان دوازده نفر از فرزندان سعد بن عبدالله در ردیف راویان از
امام صادق (علیه السّلام) و بیش از صد نفر از فرزندان اشعریان دیگر جزو راویان
حدیث از دیگر ائمه (
علیهم السّلام) قرار گرفتند و جمعی از بزرگ‌ترین رجال شیعه از میان ایشان برخاستند.
اخبار بسیار در شرافت آن‌ها (اشعریون) رسیده. حدیث «لولا القمیون لضاع الدین» در حق ایشان است، و نیز حدیث
امام حسن عسکری (علیه السّلام) که فرمودند: خداوند بلا را از قم دفع می‌کند به وجود زکریا بن آدم چنانچه بلا را از بغداد دور می‌کند به واسطه مرقد مطهر
موسی بن جعفر (علیه السّلام).
روات اخبار و مفسرین شیعه از ایشان بود، زکریا بن آدم،
احمد بن اسحق و سایر علماء.
صحبت بر این است که این خاندان گزیده و ولائی با هر اتفاق و یا واقعه‌ای ـ که بهانه‌ای شده باشد ـ برای نیل به انجامی خوش و با سعادت در قم ساکن و نخستین بنای توحید را در این وادی برافراشتند. و از این رهگذر یک مرکز و پایگاهی بوجود می‌آید که محل نشو و نمای
شیعه و گسترش آن به دیگر مناطق می‌شود، پایگاه اهل بیت و مرکز نشر علوم آنان:
اهل قم همواره مثالی بوده‌اند برای شیعه کامل و تمام عیار و متعصب.»
این مردم در هر زمان شعارهای مربوط به مذهب شیعه را به پا داشته‌اند، هیچگاه گرد
تقیه نگشته و در هیچ شرایطی اقامه شعارهای مزبور را موقوف نداشته‌اند.
از مطالبی که نقل گردید به وضوع روشن می‌گردد که این خاندان یک مجموعه با
برکت و مؤثر بوده‌اند. خصوصاً از زمان هجرت به قم. محورهای شاخص در این رابطه که به صورت فهرست بیان می‌گردد عبارت است از:
۱.
هجرت و سکونت در قم و تأسیس پایگاه شیعه، که بعدها در طی
زمان و قرون، این شهر رفته رفته به مرکز اصلی دفاع از حریم شیعه و
اهل بیت (
علیهم السّلام) تبدیل می‌شود.
۲. جمع شدن گرداگرد پیشوایان
دین و قرار گرفتن در زمره اصحاب خاص و آراسته شدن به گوهرهای
دانش و
علم، رسیدن به درجات
عالی راویان و محدثان علوم اهل بیت (
علیهم السّلام) و از رهگذر این خوشه چینی از محضر امامان، بسیاری از فقها و مفسرین و دانشمندان که نام‌شان زینت بخش کتاب‌ها و آثار شیعه می‌باشد از این طایفه می‌باشند.
۳. مسئولیت مهم حفظ تشیع و نگهداری جامعه شیعه از انحراف خصوصاً در عصر غیبت.
۴. مسئولیت‌های خاص مانند نیابت و وکالت از ناحیه معصومین (
علیهم السّلام).
و همین ویژگی‌ها و امتیازهای خاص است که بعدها بار دیگر به فرزندی از این سلسله و عشیره از طرف امام همام
حضرت عسکری (علیه السّلام) دستور می‌دهد: که بنای
توحید و تقوایی را در قم تأسیس نما. و چنین می‌شود که مسجدی مبارک و معنوی از سهم مبارک امام (علیه السّلام) در کنار کریمه اهل بیت
حضرت معصومه (علیها السّلام) بنام «مسجد
امام حسن عسکری (علیه السّلام)» بنا می‌شود که از آن روزگار کهن تاکنون عبادتگاه و محل راز و نیاز و تعلیم و تعلم مؤمنان و پیروان اهل بیت (
علیهم السّلام) گشته است.
ابوعلی احمد بن اسحاق اشعری قمی،
از اصحاب
امام محمدتقی و
امام علی‌النقی و امام حسن عسکری (علیه السّلام) بوده و در نزد امام عسکری (علیه السّلام) امتیاز خاصی داشته است. او در قم وکیل آن حضرت بود. و پس از آن از وکلای
امام زمان (عج) به شمار می‌رفته و توقیعات حضرت به افتخارش صادر شده است. بعلاوه در عصر خویش پیشوا و بزرگ علماء و فقهاء و محدثین قم بود، طوری که در میان انبوه علمای قم به خصوص دانشمندان اشعری خاندان خود که اکثریت فقهاء و محدثین قم را تشکیل می‌داده‌اند، چهره‌ای درخشان و فردی شاخص و سرشناش بوده است.
او از محدثین بزرگ
قم و دارای جلالت قدر و عظمت شأن بوده مکرر از قم به
سامرا سفر می‌کرده و خدمت امام عسکری (علیه السّلام) رسیده و
امام زمان (عج) را نیز درک نموده، و در
حقیقت به فیض ملاقات چهار امام نایل گشته است. رضوان الله علیه.
او دایماً از جانب اهل قم به خدمت حضرات ائمه معصومین (
علیهم السّلام) می‌رفته و مسائل را از آنان فرا می‌گرفته و به قم می‌آورده و اهل قم از او تعلیم می‌گرفتند.
ابو عمرو کشّی در رجال خود از او به عنوان «دانشمندی شایسته» نام می‌برد.
شیخ الطایفه
محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی در کتاب رجال خود می‌نویسد:
احمد بن اسحاق بن سعد اشعری قمی، ثقه است.
و نیز می‌نویسد: احمد بن اسحاق، دارای مقامی بزرگ و از اصحاب خاص امام حسن عسکری (علیه السّلام) بوده و
حضرت صاحب الزمان (عج) را دیده است. او پیشوای علمای قم بوده که بارها به خدمت امامان معاصر خود می‌رسید و مسایل دینی را از آن‌ها می‌پرسید.
نجاشی (ره) می‌نویسد:
احمد بن اسحاق، ابو
علی قمی، او در میان علمای قم بارها به حضور ائمه می‌رسید، از
امام محمدتقی و امام حسن عسکری (
علیها السّلام)
روایت نموده و از اصحاب خاص امام عسکری (علیه السّلام) بوده است.
ابن‌شهر آشوب مازندرانی می‌نویسد:
احمد بن اسحاق بن عبدالله اشعری قمی از خواص ابی محمد امام حسن عسکری (علیه السّلام) بوده، و صاحب الزمان (علیه السّلام) را دیده است.
محمد اردبیلی حائری (ره) در مورد ایشان می‌نویسد:
احمد بن اسحاق از وکلای امام زمان (عج) و سفرای معروف آن حضرت بوده که شیعیان قائل به امامت امام حسن عسکری (علیه السّلام) تردیدی درباره آن نداشتند.
محدث متتبع حاج
شیخ عباس قمی می‌نویسد:
احمد بن اسحاق ثقه، رفیع القدر، از اجلاء اهل قم است. و خانواده و خویشان او از اصحاب ائمه (
علیهم السّلام) و از محدثین کبارند، و احمد بن اسحاق از
حضرت جواد و
حضرت هادی (علیهما السّلام) بوده و به شرف ملاقات حضرت صاحب الزمان (عج) نایل شده و او شیخ قمیّین و وافد ایشان است، و از سفرای ممدوحین است که توقیع شریف به مدحشان بیرون آمده.
عنایت الله قهپایی می‌نویسد:
در جلالت قدر احمد بن اسحاق قمی، کافی است که امام زمان (عج) او را توثیق کرده است، چنانکه از خبر کشی و غیبت شیخ طوسی، و نامه‌ای که امام حسن عسکری (علیه السّلام) به وی نوشته، و در آن ولادت قائم (علیه السّلام) را اطلاع داده است تا او هم مانند آن حضرت مسرور گردد، شناخته می‌شود.
و کلام آخر در جلالت قدر احمد بن اسحاق قمی، اینکه مرحوم کشی در کتاب رجال خود حدیثی را از ابومحمد رازی نقل می‌کند که گفت:
من و احمد بن ابی عبدالله برقی در عسکر بودیم، دیدیم فرستاده‌ای از ناحیه آن مرد (امام زمان (عج)) آمد به نزد ما و گفت: حضرت می‌فرماید: علیل (
علی بن جعفر یمانی)
ثقه است، و ایوب بن نوح و
ابراهیم بن محمد همدانی و احمد بن حمزه و احمد بن اسحاق، همگی موثق هستند.
مرحوم
صدوق (ره) در باب ولادت حضرت (عج) می‌نویسد:
ابوالعباس احمد بن عبدالله بن مهران آبی‌ازدی عروضی در (مرو) برای ما حدیث کرد از احمد بن حسن بن اسحق قمی که گفت: چون امام زمان (عج) متولد گردید، نامه‌ای از امام حسن عسکری (علیه السّلام) به خط مبارکش ـ که با همان خط نیز توقیعاتش واصل می‌شد ـ برای جدم احمد بن اسحاق رسید، در آن مرقوم بود: مولود ما متولد شد، ولی تو آن را مکتوم و پوشیده دار، زیرا ما نیز جز به نزدیکان و دوستان خود به کسی اظهاری نکرده‌ایم، ما خواستیم آن را به تو اعلام کنیم تا
خداوند تو را مسرور گرداند، همان طور که ما هم مسرور شده‌ایم، والسلام.
مرحوم
محدث نوری (ره) در نجم الثاقب می‌نویسد:
احمد بن اسحاق وکیل مولای ما صاحب الزمان (عج) بوده و به او توقیعات می‌رسیده و اموال جمع‌آوری شده به او می‌رسید و او تسلیم مولای ما می‌کرد و آن‌گاه می‌نویسد: اقامت فرمود مولای ما بعد از فوت
احمد بن اسحاق اشعری مدتی در سرّ من‌رای، آن‌گاه غایب شد...
محدث بزرگوار شیخ عباس قمی (ره) می‌نویسد:
احمد بن اسحاق هو شیخ القمییّن رای صاحب الزمان (عج).
مورخ فرزانه
علی دوانی نیز ضمن اشاره به عظمت و جلالت احمد بن اسحق می‌نویسد:
احمد بن اسحاق مکرر از قم به سامرا
سفر کرده و خدمت امام حسن عسکری (علیه السّلام) رسیده و امام زمان (عج) را نیز درک نموده، و در
حقیقت به فیض ملاقات چهار امام نائل گشته است.
احمد بن اسحاق نامه‌ای به ناحیه مقدسه امام زمان (عج) نوشت و
اجازه خواست که به حج برود حضرت نیز به وی اجازه داد و پارچه‌ای هم برای وی فرستاد. چون احمد بن اسحاق پارچه را دید گفت: امام (علیه‌السّلام) خبر وفات مرا داده است. و هنگام بازگشت از
حج در (حلوان) درگذشت.
احمد بن اسحاق از بزرگان اصحاب ائمه (
علیهم السّلام) و صاحب مراتب عالیه در نزد ایشان و از وکلای معروف بود و حضرت بعد از فوت او خادم خود را به طی الارض با
کفن برای تجهیزش فرستاد.
(۱)
علی اصغر فقیهی، تاریخ مذهبی قم، انتشارات اسماعیلیان.
(۲) عباس فیض، انجم فروزان، قم، ۱۳۲۲.
(۳) مدرسی طباطبایی، تاریخ دارالایمان، قم.
(۴) خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفة بن خیاط.
(۵)
علی دوانی، کتاب مفاخر اسلام، انتشارات امیرکبیر، ۱۳۶۶.
(۶)
علی دوانی، مهدی موعود، چ علمیه.
(۷) مدرسی طباطبایی، تذکره مشایخ قم، چ قم.
(۸) ابوعمرو کشی، رجال کشی، نجف اشرف.
(۹) محمد بن حسن طوسی، رجال.
(۱۰) شیخ طوسی، فهرست، چ نجف.
(۱۱) نجاشی، رجال، انتشارات جامعه مدرسین.
(۱۲) محمد بن
علی ابن شهرآشوب، معالم العلماء، چاپ نجف.
(۱۳) محمد بن
علی اردبیلی، جامع الرواه، انتشارات کتابخانه آیت الله نجفی مرعشی.
(۱۴) شیخ عباس قمی، منتهی الامال، انتشارات هجرت.
(۱۵) محمدتقی شوشتری، قاموس الرجال، انتشارات جامعه مدرسین.
(۱۶) شیخ صدوق، اکمال الدین و اتمام النعمه، چاپ مکتبه الصدوق.
(۱۷) محدث نوری، نجم الثاقب، انتشارات جمکران.
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «خاندان آل اشعر»، شماره۳۱.
