خالد بن سنان عبسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

خالدبن سِنان عَبْسی، از شخصیتهای دوره فترت و از حنفا که به قول مشهور، پیامبر بوده است.

---

وی فرزند غَیث بن مَریطةبن مَخزوم، از خاندان بنوعَبْس بن بَغیض بود. زمان دقیق حیات او مشخص نیست؛ اما چون دخترش با پیامبر اسلام دیدار داشته احتمالا اندکی پیش از ظهور اسلام می‌زیسته است، چنانکه او را معاصر انوشیروان (۵۳۱ـ۵۷۹) دانسته‌اند.

---

در منابع اسلامی قول پیامبراکرم درباره خالدبن سنان، یعنی «نبیٌ ضیَّعه/ اَضاعَه قومُه» (پیامبری که قومش او را ضایع ساختند)، در روایات مختلفی ذکر شده است؛از جمله گفته شده است که در جریان بیعت زنان مدینه با رسول خدا، پیامبر از پیرزنی به نام محیات به گرمی استقبال کرد و فرمود: «او دختر برادر من و دختر پیامبری است که قومش او را ضایع ساختند».

---

از دختر وی نقل شده که خالد سوره توحید را ــپیش از پیامبر اسلام ــ تلاوت می‌کرده و به مضامین آن اعتقاد داشته و بنابر نقلی به ظهور پیامبر اسلام بشارت داده است.

---

برخی معاصران نیز نوشته‌اند که خالد از حنفای سرزمین حجاز و معتقد به توحید و معاد بوده است.

---

در تواریخ و منابع مرتبط با فرهنگ و ادب جاهلی، نام خالدبن سنان در سخن از آتشی مشهور در میان عرب، یعنی نارالحرّتین ــکه ظاهراً در برخی نقلها به نارالحَدَثان تصحیف شدهــ آمده است. بنابر این گزارش‌ها خالد از جانب خدا مأموریت یافت تا این آتش را که بسیار عظیم و خطرناک بود و جماعتی از عرب آن را می‌پرستیدند از بین ببرد. وی با حفر چاهی این آتش را مهار کرد و سپس خود در آن داخل شد و آن را به طور کامل نابود ساخت.

---

از برخی نقلهای تفصیلی‌تر بر می‌آید که خالد، نابودی این آتش عظیم را به منظور ایمان آوردن قومش انجام داده و در واقع معجزه نبوت او بوده، چنانکه در منابع به معجزه بودن آن تصریح شده است. ظاهراً ده نفر از جمله سلیط بن مالک بن زهیر، خالد را در انجام این کار یاری دادند. این ماجرا با تفاوت‌هایی در منابع حدیثی شیعه و سنّی ذکر شده است.

---

در منابع، کرامات و خوارق عادات دیگری نیز به خالد نسبت داده‌اند که برخی از آنها جنبه اسطوره‌ای و افسانه‌ای دارد، از جمله این‌که نسل پرنده‌ای عجیب به نام عنقا، که خوراکش کودکان انسان بود و برای مردم مزاحمت ایجاد می‌کرد، با دعای خالد از بین رفت.

---

خالد هنگام مرگ به قومش وصیت کرد که سه روز پس از دفن او بر سر قبرش حاضر شوند و با دیدن چهارپایانی در اطراف قبر، آن را نبش کنند تا وی برخیزد و آنها را از وقایع آینده تا روز قیامت (یا احوال پس از مرگ و قبر و برزخ) آگاه سازد. قوم پس از دیدن نشانه‌ها تصمیم به نبش قبر گرفتند، اما جماعتی از خاندان وی، از جمله فرزندش عبدالله، مانع از انجام این کار شدند زیرا آن را مایه ننگ و بد نامی خاندان خود می‌دانستند.
به نقل از ابن‌عباس، پیامبر اکرم فرموده بود اگر قبر خالد را نبش می‌کردند، آنان را از نبوت من و امور مسلمانان باخبر می‌ساخت.

---

درباره نبوت خالدبن سنان میان عالمان اسلامی اختلاف هست.

۹.۱ - در منابع اهل سنت

در برخی از منابع اهل سنت با استناد به شواهدی آمده که وی نبی و نخستین پیامبر از نسل حضرت اسماعیل بوده است، برخی از این شواهد عبارت‌اند از: گفته پیامبر درباره خالد (نبیٌ ضیّعَه قومُه)، کرامات منسوب به او و نیز این قول اهل اخبار که در دوره فترت بین عیسی و حضرت محمد چهار پیامبر ظهور خواهند کرد که یکی از آنها عرب و همین خالد است.
برخی نیز وی را پیامبر اصحاب الرس دانسته‌اند. اما به نوشته جاحظ متکلمان معتقدند که وی به سبب اعرابی و بیابان نشین بودنش پیامبر نبوده است، زیرا خداوند انبیا را از اهالی شهرها و آبادیها برگزیده است. ابن‌کثیر با استشهاد به آیات قرآن و حدیثی صحیح از پیامبر که «بین من و عیسی پیامبری نیست» و همچنین نقد ِ متنی و سندی ِ حدیث «نبیٌ ضیَّعه قومُه»، نبی بودن خالد را نپذیرفته و او را فردی صالح و دارای کرامات دانسته است.
برخی نیز بر آن‌اند که خالد نبوت داشته ولی رسول نبوده‌است، چنانکه ابن عربی وی را مأمور به رسالت و تبلیغ ندانسته و معتقد است که او نبوت برزخی داشته، زیرا ادعا کرده است که پس از مرگ از احوال آنجا خبر می‌دهد.

۹.۲ - در منابع شیعی

در منابع شیعی نیز اقوال و آرای متفاوتی درباره نبوت خالد وجود دارد. کلینی و ابن بابویه حدیث پیامبر درباره خالد را آورده‌اند و ابن بابویه به مناسبت بحث از معنای فترت، از خالدبن سنان یاد کرده و او را پیامبری دانسته که کسی منکر وجود او نیست و حتی گفته که میان بعثت او و بعثت پیامبر اسلام پنجاه سال فاصله بوده است. در مقابل، احمدبن علی طبرسی در الاحتجاج از امام صادق علیه السلام نقل کرده که خالد از عرب بادیه بوده نه پیامبر، و نبوت او صرفآ سخنی شایع میان مردم است. همچنین در برخی تفاسیر شیعه گفته شده هلاک اصحاب ابرهه، که در سوره فیل ذکر شده، از معجزات پیامبر آن زمان ــاحتمالا خالدبن سنان ــ بوده است.

۹.۳ - نظر علامه مجلسی

علامه مجلسی پس از نقل همه گزارش‌ها درباره خالد نتیجه گرفته که اخبار دلالت کننده بر نبوت او بیشتر و قویتر است.

---

درباره مرگ خالدبن سنان نیز اخبار مختلفی وجود دارد.

---

گفته می‌شود قبر او در مشهدالنور، در شهر مَنبِج قرار دارد.

---

• ابن ابی‌الحدید، شرح نهج البلاغه، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ۱۳۸۵ـ۱۳۸۷/۱۹۶۵ـ۱۹۶۷، چاپ افست بیروت.
• ابن بابویه، کمال الدین و تمام النعمه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم ۱۳۶۳ش.
• ابن حجر عسقلانی، کتاب الاصابة فی تمییز الصحابه، مصر ۱۳۲۸، چاپ افست بیروت.
• ابن حزم، جمهرةانساب العرب، چاپ عبدالسلام محمدهارون، قاهره ( ۱۹۸۲).
• ابن شبّه نمیری، تاریخ المدینة المنوره: اخبار المدینةالنبویة، چاپ فهیم محمد شلتوت، بیروت ۱۴۱۰/۱۹۹۹۰.
• ابن عربی، فصوص الحکم، و التعلیقات علیه بقلم ابوالعلاء عفیفی، تهران ۱۳۶۶ش.
• ابن قتیبه، المعارف، چاپ ثروت عکاشه، قاهره ۱۹۶۰.
• ابن قیم جوزیه، زادالمعاد فی هدی خیرالعباد، چاپ شعیب ارنؤوط و عبدالقادر ارنؤوط، بیروت ۱۴۱۲/۱۹۹۲.
• ابن کثیر، السیرةالنبویه، چاپ مصطفی عبدالواحد، قاهره ۱۳۸۳ـ۱۳۸۶/ ۱۹۶۴ـ۱۹۶۶، چاپ افست بیروت.
• ابن کلبی، جمهرةالنسب، ج ۱، چاپ ناجی حسن، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۶.
• ابن ماکولا، الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف و المختلف فی الاسماء و الکنی و الانساب، چاپ عبدالرحمان بن یحیی معلمی یمانی، بیروت.
• محمدبن اسماعیل بخاری، صحیح البخاری، (چاپ محمد ذهنی افندی)، استانبول ۱۴۰۱/۱۹۸۱، چاپ افست بیروت.
• عبدالملک بن محمد ثعالبی، ثمارالقلوب فی‌المضاف و المنسوب، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره ( ۱۹۸۵).
• عمروبن بحر جاحظ، کتاب الحیوان، چاپ عبدالسلام محمدهارون، مصر (۱۳۸۵ـ۱۳۸۹/۱۹۶۵ـ ۱۹۶۹)، چاپ افست بیروت.
• جوادعلی، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت ۱۹۷۶ـ۱۹۷۸.
• محمدبن عبدالله حاکم نیشابوری، المستدرک علی‌الصحیحین، چاپ یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت ۱۴۰۶.
• محمدبن احمد دسوقی، حاشیةالدسوقی علی‌الشرح الکبیر، داراحیاء الکتب العربیة.
• محمدبن موسی دمیری، حیاة الحیوان الکبری، قاهره ۱۳۹۰/۱۹۷۰، چاپ افست قم ۱۳۶۴ش.
• حسین بن محمد دیاربکری، تاریخ الخمیس فی احوال انفس نفیس، قاهره ۱۲۸۳/ ۱۸۶۶، چاپ افست بیروت.
• محمودبن عمر زمخشری، ربیع الابرار و نصوص الاخبار، چاپ سلیم نعیمی، بغداد، چاپ افست قم۱۴۱۰.
• علی‌ بن عبدالله سمهودی، وفاءالوفا باخبار دارالمصطفی، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت ۱۴۰۴/۱۹۸۴.
• سلیمان بن احمد طبرانی، المعجم الکبیر، چاپ حمدی عبدالمجید سلفی، چاپ افست بیروت ۱۴۰۴ـ۱۴۰.
• احمدبن علی طبرسی، الاحتجاج، چاپ محمدباقر موسوی خرسان، نجف ۱۳۸۶/۱۹۶۶، چاپ افست قم.
• عیاض بن موسی قاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، بیروت ۱۴۰۹.
• محمد بن احمد قرطبی، الجامع لاحکام القرآن، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
• سعیدبن هبةالله قطب راوندی، قصص الانبیاء، چاپ غلامرضا عرفانیان یزدی، قم ۱۳۷۶ش.
• کلینی، الاصول من الکافی.
• مجلسی، بحار الانوار.
• مسعودی، مروج، بیروت.
• مطهربن طاهر مقدسی، کتاب البدء والتاریخ، چاپ کلمان هوار، پاریس ۱۸۹۹ـ۱۹۱۹، چاپ افست تهران ۱۹۶۲.
• علی بن ابی‌بکر هروی، الاشارات الی معرفة الزیارات، چاپ علی عمر، قاهره ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
J. Spencer Trimingham، Christianity among the Arabs in pre-Islamic times، London ۱۹۷۹ •
J. Spencer Trimingham، Christianity among the Arabs in pre-Islamic times p:۲۶۴ •
J. Spencer Trimingham، Christianity among the Arabs in pre-Islamic times p:۱۳۵ •

---