حیات فکری و سیاسی امامان شیعه (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
«حیات فکری و
سیاسی امامان شیعه علیه‌السّلام » اثر رسول جعفریان، به بررسی زندگانی امامان
شیعه و تحلیل جنبه‌های فکری و
سیاسی آن پرداخته است. کتاب به
زبان فارسی و در سال ۱۳۴۳ ق نوشته شده است.
کتاب با مقدمه‌ای مفصل از نویسنده آغاز و مطالب در دوازده بخش، تنظیم یافته؛ به گونه‌ای که هر بخش، به یکی از
ائمه علیه‌السّلام اختصاص یافته است.
نویسنده در هر بخش، ابتدا اطلاعاتی پیرامون نحوه ولادت و شخصیت امامان علیه‌السّلام ارائه نموده و ضمن اشاره به برجسته‌ترین ویژگی هر یک از
معصومین علیه‌السّلام ، به بررسی اوضاع
سیاسی و اجتماعی دوران آنحضرت پرداخته است.
هدف از تالیف این اثر، پرداختن به جنبه‌های
سیاسی و فکری زندگی امامان شیعه علیه‌السّلام بوده و لذا به مسائل شخصی، کمتر توجه شده است.
نویسنده در مقدمه، به بحث و بررسی پیرامون تشیع و رابطه آن با تاریخ نگاری پرداخته است. وی معتقد است که شیعیان به موازات سایر
مسلمانان ، در تدوین دانش‌های اسلامی، مخصوصا تاریخ، کار خود را آغاز کردند. نحوه تاریخ نگاری شیعه در آغاز عصر تدوین، آثار شیعی در سیره نبوی در قرون نخست، آثار فارسی امامی مذهبان از قرن هفتم تا دهم، تاریخ نگاری در آستانه عصر صفوی، مقتل نویسی در
دوره صفوی و قاجار از دیگر عناوینی می‌باشند که نویسنده در مقدمه، به بحث و بررسی پیرامون آن‌ها پرداخته است.
در بخش اول کتاب سیره
امام علی علیه‌السّلام مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده معتقد است که زندگی
سیاسی و اجتماعی امام، الگویی در حد مدینه فاضله است، بدین معنا که سیره آنحضرت، یکی از بهترین روش‌های زندگی است که تاکنون در طول حیات انسانی
تجربه شده است. وی یکی از مهمترین جلوه‌های زندگی
امام را زهدی دانسته که سراسر زندگی آنحضرت را پوشانده است؛ زاهدی که همه چیز دارد و می‌تواند داشته باشد اما از همه آن‌ها اعراض کرده است.
بخش دوم، به بررسی شخصیت
امام حسن علیه‌السّلام اختصاص یافته است.
امام مجتبی علیه‌السّلام و مساله امامت، خصلت‌های مذهبی و
سیاسی مردم کوفه، نخستین اقدامات امام در مقابل معاویه، درخواست صلح
معاویه از ایشان، دلایل پذیرش
صلح ، متن صلحنامه و نحوه
شهادت این امام همام، از جمله مسایلی است که مورد بحث قرار گرفته است.
در بخش سوم، زندگانی
امام حسین علیه‌السّلام بررسی شده است. از مهمترین اموری که در این بخش مورد بحث قرار گرفته، حکمت
شهادت و امر
سیاست است. نویسنده در این بخش به دنبال پاسخ گویی به این سؤال است که اساسا حکمت
شهادت امام حسین علیه‌السّلام چه بوده است؟ آیا این
شهادت،
شهادتی سیاسی است یا معنوی؟
چگونگی مخالفت امام حسین علیه‌السّلام با خلافت یزید، جزئیات اعزام
مسلم به
کوفه ، حرکت امام به سمت
عراق ، مردم کوفه و فشار ابن زیاد بر آن‌ها، ارزیابی این سفر، برخورد امام در برابر سپاه عراق، آگاهی از
شهادت، انحرافات دینی و
کربلا ، آثار
سیاسی رخداد کربلا در شیعه، حکمت
شهادت امام علیه‌السّلام از جمله عناوین مهمی هستند که در این بخش، مورد بحث و بررسی قرار گرفته‌اند.
در بخش چهارم کتاب به جنبه‌هایی از زندگانی
امام سجاد علیه‌السّلام نگریسته شده است. نویسنده بهره گیری امام چهارم علیه‌السّلام از حربه
دعا را مهمترین ویژگی ایشان بیان کرده است. وی معتقد است هنگامی که
جامعه دچار انحراف شده، روحیه رفاه طلبی و دنیازدگی بر آن غلبه کرده و فساد
سیاسی، اخلاقی و اجتماعی، آن را در محاصره قرار داده، امام سجاد علیه‌السّلام توانسته است از دعا برای بیان بخشی از عقاید خود استفاده کند و بار دیگر تحرکی در جامعه برای توجه به معرفت، عبادت و بندگی خداوند ایجاد نماید. به اعتقاد وی، گرچه ظاهرا مقصود اصلی در این دعاها، همان معرفت و
عبادت بوده، اما با توجه به تعابیری که وجود دارد، می‌توان گفت که مردم می‌توانستند از لابلای این تعبیرات، با مفاهیم
سیاسی مورد نظر امام سجاد علیه‌السّلام آشنا شوند.
زندگانی
امام باقر علیه‌السّلام در بخش پنجم، مورد تحلیل قرار گرفته است. پیرامون موقعیت علمی امام باقر علیه‌السّلام ، نویسنده معتقد است که بی تردید، از نظر بسیاری از علمای اهل سنت، این امام بزرگوار علیه‌السّلام ، در زمان حیات خویش، شهرت فراوانی داشته و همواره محضر او از دوستدارانش، از تمامی بلاد و سرزمین‌های اسلامی، پر بوده است. وی بر این باور است که موقعیت علمی ایشان،، به مثابه شخصیتی عالم و فقیه، به ویژه به عنوان نماینده علوم
اهل بیت علیه‌السّلام ، بسیاری را وامی داشت تا از محضر او بهره گیرند و حل اشکالات علمی و فقهی خود را از او بطلبند.
چگونگی درگیری و برخورد امام باقر علیه‌السّلام با اختلافات فقهی بین فرق اسلامی، مبارزه آنحضرت علیه‌السّلام با
یهود و اسرائیلیات، میراث فرهنگی ایشان، وضع و موقعیت شیعه از دیدگاه امام علیه‌السّلام و در نهایت رابطه ایشان با مسائل
سیاسی، از عناوین مطرح شده در این بخش می‌باشد.
در بخش ششم، شخصیت اخلاقی و فقهی
امام صادق علیه‌السّلام مورد توجه قرار گرفته است. تکیه اصلی تفکر شیعی، از نظر فکری و عقیدتی، بر امام صادق علیه‌السّلام بوده و بخش بزرگی از احادیث و علوم اهل بیت علیه‌السّلام توسط این امام علیه‌السّلام گسترش یافته است.
نویسنده بر این باور است که درباره شخصیت علمی این امام علیه‌السّلام ،
شواهد فراوانی وجود دارد. وی بر این نکته تاکید دارد که از نظر مکتب
تشیع ، نصب ایشان به مقام امامت، از جانب
خداوند بوده و این بدان معناست که آنحضرت علیه‌السّلام دارای شرایط لازم برای احراز این منصب بوده است. آنحضرت در میان اهل سنت، از نظر روایت
حدیث و فقاهت و افتاء، از موقعیت شامخی برخوردار بود، به طوری که ایشان را از شیوخ مسلم
ابوحنیفه ،
مالک بن انس و شمار فراوانی از محدثان بزرگ زمان خود به شمار آورده‌اند.
نحوه برخورد امام علیه‌السّلام با غالیان،
فقه شیعه مبتنی بر روایات
اهل سنت ، کتاب حدیث در عصر امام صادق علیه‌السّلام ، فشار
سیاسی بر
شیعیان و برخورد امام صادق علیه‌السّلام با رخدادهای مهم
سیاسی از جمله قیام زید، ابوسلمه، منصور و نفس زکیه، از مهمترین عناوین این بخش می‌باشند.
بخش هفتم، به بررسی دوران زندگانی
امام کاظم علیه‌السّلام پرداخته است. نویسنده دورانی که امام کاظم علیه‌السّلام در آن زندگی می‌کرده را مصادف با نخستین مرحله استبداد و ستمگری
عباسیان عنوان نموده و لذا به تبیین آن دوران پرداخته است. وی معتقد است بخش مهمی از روایات تاریخی درباره حیات امام کاظم علیه‌السّلام ، پیرامون سختگیری‌های هارون نسبت به آنحضرت می‌باشد که مورد بررسی قرار گرفته است. نمونه‌هایی از مبارزه امام کاظم علیه‌السّلام با خلافت، امام علیه‌السّلام و مباحث کلامی و فکری، مواضع کلامی آنحضرت علیه‌السّلام در برابر اهل حدیث، از مهمترین عناوین این بخش می‌باشند.
زندگانی امام هشتم علیه‌السّلام ، در هشتمین بخش، مورد بحث قرار گرفته و نویسنده معتقد است که مساله ولایتعهدی، مهمترین فصل تاریخی زندگی آنحضرت علیه‌السّلام می‌باشد.
وی مهمترین نکات اساسی مربوط به مساله ولایتعهدی
امام رضا علیه‌السّلام را در دو مساله بررسی نموده است:
۱- هدف
مامون از ایجاد این جریان.
۲- موضع امام علیه‌السّلام در ناکام گذاشتن مامون از رسیدن به این هدف.
نویسنده با تذکر این نکته که این مساله به طور مفصل، توسط علامه سید جعفر مرتضی در کتاب «الحیاه السیاسیه للامام الرضا علیه‌السّلام » توضیح داده شده، سعی نموده است تا به صورت مختصر، همان مسائل را
تحلیل و بررسی نماید.
در بخش نهم، حیات تاریخی
امام جواد علیه‌السّلام مورد کنکاش قرار گرفته و مناظرات علمی آنحضرت علیه‌السّلام ، از قابل توجه‌ترین جنبه‌های آن می‌باشد.
مناظره درباره فضایل خلفا، میراث علمی آن امام علیه‌السّلام ، برخورد آنحضرت علیه‌السّلام با فرقه‌های منحرف، اصحاب امام جواد علیه‌السّلام و ارتباط شیعیان با آنحضرت، از جمله عناوین این بخش می‌باشند.
بخش دهم کتاب، سیره
امام هادی علیه‌السّلام را در خود جای داده است. نویسنده ضمن اشاره به
سیاست متوکل در برابر امام هادی علیه‌السّلام و احضار آنحضرت به
سامرا ، به بررسی برخوردهای متوکل با امام پرداخته و در ادامه، پیرامون وکلای امام هادی علیه‌السّلام و اختیارات آنان، اصالت
قرآن در مکتب آنحضرت، رابطه آنحضرت با
علم کلام و فرهنگ دعا و
زیارت ، برخورد با شیعیان غالی و نیز مساله خلق قرآن و همچنین ارتباط با شیعیان در
ایران ، بحث کرده است.
در بخش یازدهم، حیات فکری و
سیاسی امام عسکری علیه‌السّلام مورد بررسی قرار گرفته است. نویسنده در بحث از موقعیت امام در سامرا، به این نکته اشاره کرده است که اگر چه ایشان بسیار جوان بود، ولی به دلیل موقعیت بلند علمی و اخلاقی، به ویژه رهبری شیعیان و اعتقاد بی شائبه آنان به آنحضرت و احترام بی چون و چرای مردم از ایشان، شهرت فراوانی پیدا کرده بود و از آنجا که آن امام همام مورد توجه عام و خاص بود، حاکمیت عباسی، جز در مواردی چند، در ظاهر، رفتار احترام آمیزی از خود نسبت به آنحضرت نشان می‌داد.
ایام زندگانی امام عسکری علیه‌السّلام در سامرا، دوران‌های بازداشت امام، ارتباط آنحضرت علیه‌السّلام با شیعیان، اصحاب امام حسن عسکری علیه‌السّلام و چگونگی حفظ میراث فرهنگی
شیعه توسط ایشان، امام عسکری علیه‌السّلام و یعقوب بن اسحاق کندی، کتب منسوب به آنحضرت علیه‌السّلام و چگونگی رحلت ایشان، از اموری که مفصلا مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در آخرین بخش کتاب به زندگانی
حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف پرداخته شده است. نویسنده ابتدا به بحث از ولادت امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، مادر آنحضرت، چگونگی آگاهی برخی از شیعیان از تولد ایشان و اختلاف پس از رحلت امام عسکری علیه‌السّلام پرداخته و ضمن بررسی مفصل نحوه زمینه سازی غیبت توسط
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم و امامان شیعه علیه‌السّلام ، مسائل کلامی و جانشینی حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف را بررسی نموده است.
در نهایت نیز ارتباط حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف با نواب خاصه، اقدامات نواب در ارتباط با شیعیان از جمله مبارزه با غلات، رفع شک و تردیدهای موجود درباره حضرت مهدی عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف ، سازماندهی وکلا، مخفی نگاه داشتن امام زمان عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف و همچنین عدم جواز افشای نام آنحضرت علیه‌السّلام در غیبت کبرا، جریان رو به
رشد تشیع در دوران غیبت صغرا مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
در پایان می‌توان چنین ادعا کرد که نویسنده با قلمی شیوا و بیانی رسا، توانسته است به خوبی از عهده موضوع کتاب برآمده و گوشه‌های از حیات فکری و
سیاسی ائمه علیه‌السّلام را به تصویر بکشد.
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مآخذ مورد استفاده نویسنده و نام‌های مذکور در متن، در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‌ها بیشتر به ذکر منابع اختصاص یافته است.
نرم افزار تاحضور، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
