حکم قصاص (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
قصاص ، از ماده «قص» به معنای جستجو و پی گیری از
آثار چیزی است و هر امری که پشت سر هم آید
عرب آن را «
قصه» می‌گوید و از آنجا که قصاص،
قتلی است که پشت سر
قتل دیگری قرار می‌گیرد این واژه در مورد آن به کار رفته است.
وجوب تسليم شدن
قاتل، براى اجراى قصاص:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ ....؛
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت».
لزوم پرداخت
دیه به
اولیای دم، در صورت گذشت آنان، از حق قصاص و عدم
عفو از دیه:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ ...؛
ای افرادی که ایمان آورده‌اید!
حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما نوشته شده است: آزاد در برابر
آزاد ، و برده در برابر برده، و زن در برابر
زن ، پس اگر کسی از سوی برادر (دینی) خود، چیزی به او بخشیده شود، (و حکم قصاص او، تبدیل به خونبها گردد،) باید از راه پسندیده پیروی کند. (و صاحب خون، حال پرداخت کننده دیه را در نظر بگیرد.) و او (
قاتل) نیز، به نیکی
دیه را (به ولی
مقتول) بپردازد؛ (و در آن، مسامحه نکند.) این، تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما! و کسی که بعد از آن،
تجاوز کند،
عذاب دردناکی خواهد داشت». («فاتباع بالمعروف» اشاره است به اینکه اگر ولی دم از حق قصاص گذشت و تقاضای دیه کرد، این حق را با روش نیکو طلب کند، زیادتر طلب نکند و
قاتل را تحت فشار قرار ندهد.
قاتل نیز دیه را به وجه نیکو پرداخت کند.
)
حرمت هرگونه تعدّى، از
قانون قصاص:
۱. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ.
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت».
۲. الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ مَعَ الْمُتَّقِينَ.
ماهِ حرام، در برابر ماهِ حرام! (اگر دشمنان،
احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرامها، (قابلِ) قصاص است. و (به طور کلّی) هر کس به شما
تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّی کنید! و از
خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزکاران است!.
۳. وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فِيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ وَ مَنْ لَمْ يَحْكُمْ بِما أَنْزَلَ اللَّهُ فَأُولئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ.
و بر آنها
بنی اسرائیل در آن
تورات، مقرر داشتیم که جان در مقابل جان، و
چشم در مقابل چشم، و
بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل
گوش ، و دندان در برابر
دندان می‌باشد؛ و هر زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)،
کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده
حکم نکند، ستمگر است.
۴. وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ
قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي
الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً.
و کسی را که
خداوند خونش را حرام شمرده، نکشید، جز بحق! و آن کس که مظلوم کشته شده، برای ولیش سلطه (و حق قصاص) قرار دادیم؛ اما در
قتل اسراف نکند، چرا که او مورد حمایت است!.
۵. وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ.
کیفر بدی، مجازاتی است همانند آن؛ و هر کس عفو و اصلاح کند، پاداش او با خداست؛ خداوند ظالمان را
دوست ندارد!.
حرمت كشتن
قاتل، پس از گذشت اولياى دم، از حق قصاص:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى ... فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ... فَمَنِ اعْتَدى بَعْدَ ذلِكَ فَلَهُ عَذابٌ أَلِيمٌ.
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و
حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت».
بهتر بودن عفو، از استيفاى حق قصاص:
۱. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى ... فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ ....
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما نوشته شده است:
آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از سوی برادر (دینی) خود، چیزی به او بخشیده شود، (و
حکم قصاص او، تبدیل به خونبها گردد،) باید از راه پسندیده پیروی کند. (و صاحب خون، حال پرداخت کننده
دیه را در نظر بگیرد.) و او (
قاتل) نیز، به نیکی دیه را (به ولی
مقتول) بپردازد؛ (و در آن، مسامحه نکند.) این، تخفیف و رحمتی است از ناحیه پروردگار شما! و کسی که بعد از آن،
تجاوز کند،
عذاب دردناکی خواهد داشت».
۲. وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فِيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِّ وَ الْجُرُوحَ قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ ....
و بر آنها (بنی اسرائیل) در آن (تورات)، مقرر داشتیم که
جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان می‌باشد؛ و هر زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)، کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده حکم نکند،
ستمگر است.
جواز استيفاى حق قصاص، بدون رجوع به
حاکم:
۱. وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ
قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً فَلا يُسْرِفْ فِي
الْقَتْلِ إِنَّهُ كانَ مَنْصُوراً.
و کسی را که خداوند خونش را حرام شمرده، نکشید، جز بحق! و آن کس که مظلوم کشته شده، برای ولیش سلطه (و
حق قصاص ) قرار دادیم؛ اما در
قتل اسراف نکند، چرا که او مورد حمایت است!». (این
آیه در حد صراحت، دلالت دارد بر جواز استیفای حق قصاص بدون
اذن حاکم.
)
۲. وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها فَمَنْ عَفا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ وَ لَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولئِكَ ما عَلَيْهِمْ مِنْ سَبِيلٍ.
کیفر بدی، مجازاتی است همانند آن؛ و هر کس
عفو و اصلاح کند، پاداش او با خداست؛ خداوند
ظالمان را دوست ندارد!• و کسی که بعد از مظلوم‌شدن یاری طلبد، ایرادی بر او نیست. آیه دلالت دارد بر استیفای قصاص بدون اذن حاکم.
جواز عفو و گذشت ولىّ دم، از حق قصاص، در برابر ديه:
۱. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ ....
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت.
۲. وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فِيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ ... فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ ....
و بر آنها (
بنی اسرائیل) در آن (
تورات)، مقرر داشتیم که جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و
بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان می‌باشد؛ و هر زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)، کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده
حکم نکند، ستمگر است.
حكم جواز عفو از قصاص، برخاسته از آسان‌گيرى و
رحمت پروردگار:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ ....
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت.
جواز گذشت از حق قصاص، منوط به حفظ حكمت قانون قصاص:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ ... وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ.
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت• و برای شما در قصاص،
حیات و زندگی است، ای صاحبان خِرد! شاید شما
تقوا پیشه کنید. طرح مسئله عفو از قصاص و مطالبه دیه و سپس بیان برترین حکمتهای اجتماعی قصاص یعنی تضمین حیات جامعه می‌تواند اشاره به نکته‌ای باشد که در برداشت یاد شده آمده است
قصاص مرد
آزاد در مقابل کشتن
مرد آزاد جایز است.
«یـایها الذین ءامنوا کتب علیکم القصاص فی
القتلی الحر بالحر...؛
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت».
جواز قصاص برده، در مقابل برده:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى ... وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ. ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت.
جواز قصاص زن، در برابر كشتن زن:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى ... وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى ....
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت».
جواز چشم‌پوشى از حق قصاص اعضا و جوارح:
وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فِيها أَنَ ... وَ الْعَيْنَ بِالْعَيْنِ وَ الْأَنْفَ بِالْأَنْفِ وَ الْأُذُنَ بِالْأُذُنِ وَ السِّنَّ بِالسِّنِ ... قِصاصٌ فَمَنْ تَصَدَّقَ بِهِ فَهُوَ كَفَّارَةٌ لَهُ ....
و بر آنها (بنی اسرائیل) در آن (تورات)، مقرر داشتیم که جان در مقابل جان، و
چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و
گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان می‌باشد؛ و هر زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)، کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده حکم نکند، ستمگر است.
جواز مقابله به مثل، با قصاص نمودن و حرمت زياده‌روى در آن:
۱. الشَّهْرُ الْحَرامُ بِالشَّهْرِ الْحَرامِ وَ الْحُرُماتُ قِصاصٌ فَمَنِ اعْتَدى عَلَيْكُمْ فَاعْتَدُوا عَلَيْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدى عَلَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ ....
ماهِ حرام ، در برابر ماهِ حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرامها، (قابلِ) قصاص است. و (به طور کلّی) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّی کنید! و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید)! و بدانید خدا با پرهیزکاران است!
۲. وَ إِنْ عاقَبْتُمْ فَعاقِبُوا بِمِثْلِ ما عُوقِبْتُمْ بِهِ ....
و هر گاه خواستید مجازات کنید، تنها بمقداری که به شما تعدّی شده
کیفر دهید! و اگر شکیبایی کنید، این کار برای شکیبایان بهتر است».
۳. وَ جَزاءُ سَيِّئَةٍ سَيِّئَةٌ مِثْلُها ... إِنَّهُ لا يُحِبُّ الظَّالِمِينَ.
کیفر بدی، مجازاتی است همانند آن؛ و هر کس
عفو و اصلاح کند، پاداش او با خداست؛ خداوند ظالمان را
دوست ندارد!.
قتل عمدی، موجب جواز قصاص براى اولياى دم:
۱. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى ... ء وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ ....
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت• و برای شما در قصاص، حیات و زندگی است، ای صاحبان خِرد! شاید شما تقوا پیشه کنید». این آیه که از ده کلمه ترکیب شده، و در نهایت
فصاحت و
بلاغت است، به خوبی نشان می‌دهد که قصاص اسلامی به هیچ وجه جنبه انتقام جویی ندارد بلکه دریچه‌ای است به سوی
حیات و زندگی انسانها.
از یک سو ضامن حیات
جامعه است، زیرا اگر حکم قصاص وجود نداشت و افراد سنگدل احساس
امنیت می‌کردند جان مردم بی گناه به خطر می‌افتاد همانگونه که در کشورهایی که حکم قصاص به کلی لغو شده
آمار قتل و
جنایت به سرعت بالا رفته است. و از سوی دیگر مایه حیات
قاتل است چرا که او را از فکر
آدم کشی تا حد زیادی باز می‌دارد و کنترل می‌کند. و از سوی سوم به خاطر لزوم تساوی و برابری، جلو
قتل‌های پی در پی را می‌گیرد و به سنت‌های جاهلی که گاه یک
قتل مایه چند
قتل و آن نیز به نوبه خود مایه
قتل‌های بیشتری می‌شد پایان می‌دهد، و از این راه نیز مایه حیات جامعه است. و با توجه به اینکه حکم قصاص مشروط به عدم
عفو است دریچه دیگری نیز به حیات و زندگی گشوده می‌شود.
۲. مِنْ أَجْلِ ذلِكَ كَتَبْنا عَلى بَنِي إِسْرائِيلَ أَنَّهُ مَنْ
قَتَلَ نَفْساً بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّما
قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعاً ....
به همین جهت، بر بنی اسرائیل مقرّر داشتیم که هر کس، انسانی را بدون ارتکاب
قتل یا
فساد در روی
زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسانها را کشته؛ و هر کس، انسانی را از
مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. و رسولان ما، دلایل روشن برای بنی اسرائیل آوردند، اما بسیاری از آنها، پس از آن در روی زمین، تعدّی و
اسراف کردند».
۳. وَ كَتَبْنا عَلَيْهِمْ فِيها أَنَّ النَّفْسَ بِالنَّفْسِ ....
و بر آنها (بنی اسرائیل) در آن (تورات)، مقرر داشتیم که جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل گوش، و
دندان در برابر دندان می‌باشد؛ و هر زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)،
کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده
حکم نکند، ستمگر است».
۴. قُلْ تَعالَوْا أَتْلُ ما حَرَّمَ رَبُّكُمْ عَلَيْكُمْ ...وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِ ....
۵. وَ لا تَقْتُلُوا النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَ مَنْ
قُتِلَ مَظْلُوماً فَقَدْ جَعَلْنا لِوَلِيِّهِ سُلْطاناً .....
۶. فَانْطَلَقا حَتَّى إِذا لَقِيا غُلاماً
فَقَتَلَهُ قالَ أَ
قَتَلْتَ نَفْساً زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ ....
۷. وَ الَّذِينَ ... وَ لا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِ ... وَ مَنْ يَفْعَلْ ذلِكَ يَلْقَ أَثاماً.
سقوط حق قصاص، حتّى با گذشت يكى از اولياى دم:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى فَمَنْ عُفِيَ لَهُ مِنْ أَخِيهِ شَيْ‌ءٌ فَاتِّباعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَ أَداءٌ إِلَيْهِ بِإِحْسانٍ ذلِكَ تَخْفِيفٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ رَحْمَةٌ ...
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت». «عفی له... شیء» اشعار دارد که اگر بخشی از حق قصاص مورد عفو قرار گرفت، مانند عفو تام است و
قاتل قصاص نمی‌شود.
عدم تساوى انسان آزاد با برده، در قصاص:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ ....
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت».
عدم تساوى
مرد و
زن، در قصاص:
يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الْقِصاصُ فِي
الْقَتْلى الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَ الْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَ الْأُنْثى بِالْأُنْثى ....
ای افرادی که
ایمان آورده‌اید! حکم قصاص در مورد کشتگان بر شما نوشته شده است، آزاد در برابر آزاد، و
برده در برابر برده، و
زن در برابر زن، پس اگر کسی از ناحیه برادر (دینی) خود مورد عفو قرار گیرد (و حکم قصاص او تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند (و در طرز پرداخت دیه، حال پرداخت کننده را در نظر بگیرد) و
قاتل نیز به نیکی
دیه را به
ولی مقتول بپردازد (و در آن
مسامحه نکند) این تخفیف امری حمتی است از ناحیه پروردگار شما و کسی که بعد از آن تجاوز کند
عذاب دردناکی خواهد داشت».
ثبوت حكم
قصاص در بنی‌اسرائیل:
۱. «من اجل ذلک کتبنا علی بنی اسرءیل انه من
قتل نفسـا بغیر نفس او فساد فی الارض فکانما
قتل الناس جمیعـا ومن احیاها فکانما احیا الناس جمیعـا...؛
به همین جهت، بر بنی اسرائیل مقرّر داشتیم که هر کس، انسانی را بدون ارتکاب
قتل یا فساد در روی زمین بکشد، چنان است که گویی همه انسانها را کشته؛ و هر کس، انسانی را از مرگ رهایی بخشد، چنان است که گویی همه مردم را زنده کرده است. و رسولان ما، دلایل روشن برای بنی اسرائیل آوردند، اما بسیاری از آنها، پس از آن در روی زمین، تعدّی و
اسراف کردند».
۲. «وکتبنا علیهم فیها ان النفس بالنفس والعین بالعین والانف بالانف والاذن بالاذن والسن بالسن والجروح قصاص...؛
و بر آنها (بنی اسرائیل) در آن (تورات)، مقرر داشتیم که جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان می‌باشد؛ و هر
زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)،
کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده حکم نکند، ستمگر است».
۳. فانطـلقا حتی اذا لقیا غلـمـا
فقتله قال اقتلت نفسـا زکیة بغیر نفس لقد جئت شیــا نکرا.
ثبوت حق
قصاص چشم، در مقابل
چشم:
«وکتبنا علیهم فیها ان... والعین بالعین... قصاص...؛
و بر آنها (بنی اسرائیل) در آن (تورات)، مقرر داشتیم که
جان در مقابل جان، و چشم در مقابل چشم، و بینی در برابر بینی، و
گوش در مقابل گوش، و دندان در برابر دندان می‌باشد؛ و هر زخمی، قصاص دارد؛ و اگر کسی آن را ببخشد (و از قصاص، صرف‌نظر کند)، کفاره (گناهان) او محسوب می‌شود؛ و هر کس به احکامی که خدا نازل کرده حکم نکند، ستمگر است».
ثبوت حق
قصاص بینی، در مقابل
بینی:
وکتبنا علیهم فیها ان... والانف بالانف... قصاص...
ثبوت حق
قصاص گوش، در مقابل
گوش:
وکتبنا علیهم فیها ان... والاذن بالاذن... قصاص...
ثبوت حق
قصاص دندان، در مقابل
دندان:
وکتبنا علیهم فیها ان... والسن بالسن... قصاص...
جريان حكم قصاص، در جراحتها:
وکتبنا علیهم فیها ان... والجروح قصاص...
حکم دیه (قرآن)،
حکم قتل (قرآن)،
حکم کفارات (قرآن).
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۵۰۸، برگرفته از مقاله «حکم قصاص»
