حکم فیء (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
آیات قرآن به برخی از احکام فقهی
فیء اشاره شده است.
جواز استفاده از فى‌ء، براى
پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله:
۱. «يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَيْكَ ...؛
ای پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته‌ای برای تو
حلال کردیم، و همچنین کنیزانی که از طریق غنایمی که
خدا به تو بخشیده است مالک شده‌ای ....»
۲. «وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ وَ لكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ • ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ ...؛
و آنچه را خدا از آنان (
یهود) به رسولش بازگردانده (و بخشیده) چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید،) نه
اسبی تاختید و نه
شتری؛ ولی خداوند رسولان خود را بر هر کس بخواهد مسلّط می‌سازد؛ و خدا بر هر چیز توانا است! آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول است....»
«فیء» غنیمتی قرار داده شده از سوی خداوند، در اختیار پیامبر صلیاللهعلیهوآله برای مصارف ششگانه:
«وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ وَ لكِنَّ اللَّهَ يُسَلِّطُ رُسُلَهُ عَلى مَنْ يَشاءُ وَ اللَّهُ عَلى كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ • ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ ...؛
و آنچه را خدا از آنان (یهود) به رسولش بازگردانده (و بخشیده) چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید،) نه اسبی تاختید و نه شتری؛ ولی خداوند رسولان خود را بر هر کس بخواهد مسلّط می‌سازد؛ و خدا بر هر چیز توانا است! آنچه را خداوند از اهل اين آباديها به پيامبرش باز گرداند، از آنِ خدا و پيامبر و خويشاوندان او، و يتيمان و مستمندان و در راه‌ماندگان است....»
مالكيّت فى‌ء به دست آمده بدون جنگ و خونريزى، از آنِ خدا و پيامبر صلى الله عليه و آله و خارج از قلمرو مالكيّت
مسلمانان:
«وَ ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْهُمْ فَما أَوْجَفْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ خَيْلٍ وَ لا رِكابٍ ...؛
و آنچه را خدا از آنان (یهود) به رسولش بازگردانده (و بخشیده) چیزی است که شما برای به دست آوردن آن (زحمتی نکشیدید،) نه اسبی تاختید و نه شتری....»
در آیات قرآن به کسانی که از فیء سهم می‌برند اشاره شده است.
پیامبر خدا و
ذی القربی هر یک دارای سهمی جداگانه از سهام فیء:
۱. «وَ آتِ ذَا الْقُرْبى حَقَّهُ وَ الْمِسْكِينَ وَ ابْنَ السَّبِيلِ وَ لا تُبَذِّرْ تَبْذِيراً؛
و حقّ نزدیکان را بپرداز، و (همچنین حق) مستمند و وامانده در راه را! و هرگز
اسراف و
تبذیر مکن» از
امام صادق علیه‌السلام نقل شده که پیامبر صلیاللهعلیهوآله از
جبرئیل پرسید: مراد از (ذی القربی) چه کسانی‌اند؟ در جواب گفت: آنها اقارب و نزدیکان شما هستند. سپس
حضرت حسن،
حسین و
فاطمه علیهم‌السّلام را خواست و به آنها فرمود: که خداوند به من دستور داد که آنچه از فیء برای من است به شما بپردازم.
۲. «ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى ...؛
آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او است....»
یتیمان،
مستمندان و
در راه ماندگان از
اهل بیت پیامبر صلیاللهعلیهوآله از جمله سهم بران فیء:
«ما أَفاءَ اللَّهُ عَلى رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُرى فَلِلَّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكِينِ وَ ابْنِ السَّبِيلِ ...؛
آنچه را خداوند از اهل این آبادیها به رسولش بازگرداند، از آن خدا و رسول و خویشاوندان او، و یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان است....»
مقصود از «الیتامی و المساکین و ابن السبیل» یتیمان، مسکینان و در راه ماندگان از نزدیکان پیامبر صلیاللهعلیهوآله است.
حلّيّت
کنیزان به دست آمده از (فى‌ء)
کافران براى پيامبر صلى‌الله‌عليه‌وآله:
«يا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَكَ أَزْواجَكَ اللَّاتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ ...؛
ای پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداخته‌ای برای تو حلال کردیم، و همچنین کنیزانی که از طریق غنایمی که خدا به تو بخشیده است مالک شده‌ای ...»
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۱، ص۴۹۵، برگرفته از مقاله «حکم فیء». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲۲، ص۳۱۴، برگرفته از مقاله «احکام فیء».
