حکم سجده (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

وقتی خداوند حضرت آدم (علیه السلام) را آفریدند همه فرشتگان موظف به سجده کردن به آدم شدند که البته برای سجده کردن هم در اسلام احکامی وضع شده است.

---

فرشتگان به سجده برای آدم (علیه السلام) موظف شدند.
«ولقد خلقنـکم ثم صورنـکم ثم قلنا للملـئکة اسجدوا لاءدم فسجدوا الا ابلیس لم یکن من السـجدین؛ ما شما را آفریدیم؛ سپس صورت بندی کردیم؛ بعد به فرشتگان گفتیم: برای آدم خضوع کنید! آنها همه سجده کردند؛ جز ابلیس که از سجده‌کنندگان نبود.».
در این سوره ها با تعبیرات مختلف، آفرینش انسان از خاک و سجود فرشتگان براى او، و سرکشى شیطان و سپس موضع گیریش در برابر نوع انسان آمده است .
در این آیه، خداوند مى گوید: ما شما را آفریدیم ، و سپس صورت بندى کردیم ، بعد از آن به فرشتگان (و از جمله ابلیس که در صف آنها قرار داشت اگر چه جزء آنها نبود) فرمان دادیم ، براى آدم جد نخستین شما سجده کنند (و لقد خلقناکم ثم صورناکم ثم قلنا للملائکة اسجدوا لادم ).همگى این فرمان را به جان و دل پذیرفتند و براى آدم سجده کردند مگر ابلیس که از سجده کنندگان نبود (فسجدوا الا ابلیس لم یکن من الساجدین).
«واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربه افتتخذونه وذریته اولیاء من دونی وهم لکم عدو بئس للظــلمین بدلا؛ به یاد آرید زمانی را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده کنید! آنها همگی سجده کردند جز ابلیس -که از جن بود- و از فرمان پروردگارش بیرون شد آیا (با این حال،) او و فرزندانش را به جای من اولیای خود انتخاب می‌کنید، در حالی که آنها دشمن شما هستند؟! (فرمانبرداری از شیطان و فرزندانش به جای اطاعت خدا،) چه جایگزینی بدی است برای ستمکاران!».
«ولقد عهدنا الی ءادم من قبل فنسی ولم نجد له عزمـا• واذقلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس ابی؛ پیش از این، از آدم پیمان گرفته بودیم؛ امّا او فراموش کرد؛ و عزم استواری برای او نیافتیم!• و به یاد آور هنگامی را که به فرشتگان گفتیم: «برای آدم سجده کنید!» همگی سجده کردند؛ جز ابلیس که سرباز زد (و سجده نکرد)!».
«واذ قال ربک للملـئکة انی خــلق بشرا من صلصـل من حما مسنون• فاذا سویته ونفخت فیه من روحی فقعوا له سـجدین؛ و (به خاطر بیاور) هنگامی که پروردگارت به فرشتگان گفت: «من بشری را از گل خشکیده‌ای که از گل بدبویی گرفته شده، می‌آفرینم.• هنگامی که کار آن را به پایان رساندم، و در او از روح خود (یک روح شایسته و بزرگ) دمیدم، همگی برای او سجده کنید!».
«واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس قال ءاسجد لمن خلقت طینـا؛ (به یاد آورید) زمانی را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده کنید! آنها همگی سجده کردند، جز ابلیس که گفت: آیا برای کسی سجده کنم که او را از خاک آفریده‌ای؟!».
«اذ قال ربک للملـئکة انی خــلق بشرا من طین• فاذا سویته ونفخت فیه من روحی فقعوا له سـجدین؛ و به خاطر بیاور هنگامی را که پروردگارت به فرشتگان گفت: من بشری را از گل می‌آفرینم!• هنگامی که آن را نظام بخشیدم و از روح خود در آن دمیدم، برای او به سجده افتید!». (تسویه انسان) به معناى تعدیل اعضاى اوست، به اینکه اعضاى بدنى او را با یکدیگر ترکیب و تکمیل کند تا به صورت انسانى تمام عیار درآید، و ((دمیدن روح در آن ((، عبارت است از اینکه او را موجودى زنده قرار دهد، و اگر روح دمیده شده در انسان را به خود خداى تعالى نسبت داده و فرموده : (از روح خودم در آن دمیدم)، به منظور شرافت دادن به آن روح است .و جمله (فقعوا) امر و از ماده (وقوع ) است، و این امر نتیجه و فرع تسویه و نفخ روح واقع شده ، مى فرماید: حال که از روح خودم در آن دمیدم ، شما ملائکه بر او سجده کنید.
فَسجَدَ الْمَلَئکَةُ کلُّهُمْ أَجْمَعُونَ.دلالت این جمله بر اینکه تمامى فرشتگان براى آدم سجده کردند و احدى از آن تخلف نکرده روشن است .
إِلا إِبْلِیس استَکْبرَ وَ کانَ مِنَ الْکَفِرِینَ.یعنى ابلیس تکبر کرد و از سجده براى او دریغ ورزید، و او از سابق بر این کافر بود. و اینکه ابلیس قبل از این صحنه کافر بوده ، از آیه شریفه(لم اکن لاسجد لبشر خلقته من صلصال من حما مسنون) هم به خوبى استفاده مى شود.

---

سجده برای غیر خدا طبق آیات قرآن حرام می باشد.
«ومن ءایـته الیل والنهار والشمس والقمر لا تسجدوا للشمس ولا للقمر واسجدوا لله الذی خلقهن ان کنتم ایاه تعبدون؛ و از نشانه‌های او، شب و روز و خورشید و ماه است؛ برای خورشید و ماه سجده نکنید، برای خدایی که آفریننده آنهاست سجده کنید اگر می‌خواهید او را بپرستید!».
«وان المسـجد لله فلا تدعوا مع الله احدا؛ و اینکه مساجد از آن خداست، پس هیچ کس را با خدا نخوانید!».

---

سجده برای خداوند یک کار مطلوب است.
«یـمریم اقنتی لربک واسجدی...؛ ای مریم ! (به شکرانه این نعمت) برای پروردگار خود، خضوع کن و سجده بجا آور! و با رکوع‌کنندگان، رکوع کن!».
«لیسوا سواء من اهل الکتـب امة قائمة یتلون ءایـت الله ءاناء الیل وهم یسجدون؛ آنها همه یکسان نیستند؛ از اهل کتاب، جمعیّتی هستند که (به حق و ایمان) قیام می‌کنند؛ و پیوسته در اوقات شب، آیات خدا را می‌خوانند؛ در حالی که سجده می‌نمایند.».
«ان الذین عند ربک لا یستکبرون عن عبادته ویسبحونه وله یسجدون؛ آنها که (در مقام قرب) نزد پروردگار تو هستند، (هیچ‌گاه) از عبادتش تکبر نمی‌ورزند، و او را تسبیح می‌گویند، و برایش سجده می‌کنند.».
«ولله یسجد من فی السمـوت والارض طوعـا و کرهـا و ظـلــلهم بالغدو و الاصال؛ تمام کسانی که در آسمانها و زمین هستند -از روی اطاعت یا اکراه- و همچنین سایه‌هایشان، هر صبح و عصر برای خدا سجده می‌کنند.».
«.. وکن من السـجدین؛ (برای دفع ناراحتی آنان) پروردگارت را تسبیح و حمد گو! و از سجده‌کنندگان باش!».
«او لم یروا الی ما خلق الله من شیء یتفیؤا ظـلــله عن الیمین والشمائل سجدا لله وهم دخرون• ولله یسجد ما فی السمـوت وما فی الارض من دابة والملـئکة وهم لایستکبرون؛ آیا آنها مخلوقات خدا را ندیدند که سایه‌هایشان از راست و چپ حرکت دارند، و با خضوع برای خدا سجده می‌کنند؟!• (نه تنها سایه‌ها، بلکه) تمام آنچه در آسمانها و زمین از جنبندگان وجود دارد، و همچنین فرشتگان، برای خدا سجده می‌کنند و تکبّر نمی‌ورزند.».
«قل ءامنوا به او لا تؤمنوا ان الذین اوتوا العلم من قبله اذا یتلی علیهم یخرون للاذقان سجدا؛ بگو: «خواه به آن ایمان بیاورید، و خواه ایمان نیاورید، کسانی که پیش از آن به آنها دانش داده شده، هنگامی که (این آیات) بر آنان خوانده می‌شود، سجده‌کنان به خاک می‌افتند..».
«الم تر ان الله یسجد له من فی السمـوت ومن فی الارض والشمس والقمر والنجوم والجبال والشجر والدواب وکثیر من الناس وکثیر حق علیه العذاب...؛ آیا ندیدی که تمام کسانی که در آسمانها و کسانی که در زمینند برای خدا سجده می‌کنند؟! و (همچنین) خورشید و ماه و ستارگان و کوه‌ها و درختان و جنبندگان، و بسیاری از مردم! امّا بسیاری (ابا دارند، و) فرمان عذاب درباره آنان حتمی است؛ و هر کس را خدا خوار کند، کسی او را گرامی نخواهد داشت! خداوند هر کار را بخواهد (و صلاح بداند) انجام می‌دهد!».
«یـایها الذین ءامنوا... واسجدوا...؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! رکوع کنید، و سجود بجا آورید، و پروردگارتان را عبادت کنید، و کار نیک انجام دهید، شاید رستگار شوید!».

۳.۱ - آیات مشابه

«واذا قیل لهم اسجدوا للرحمـن قالوا وما الرحمـن انسجد لما تامرنا وزادهم نفورا؛ و هنگامی که به آنان گفته شود: «برای خداوند رحمان سجده کنید!» می‌گویند: رحمان چیست؟! (ما اصلاً رحمان را نمی‌شناسیم!) آیا برای چیزی سجده کنیم که تو به ما دستور می‌دهی؟! (این سخن را می‌گویند) و بر نفرتشان افزوده می‌شود!».
«الا یسجدوا لله الذی یخرج الخبء فی السمـوت والارض ویعلم ما تخفون وما تعلنون؛ چرا برای خداوندی سجده نمی‌کنند که آنچه را در آسمانها و زمین پنهان است خارج (و آشکار) می‌سازد، و آنچه را پنهان می‌دارید یا آشکار می‌کنید می‌داند؟!».
«ومن ءایـته الیل والنهار والشمس والقمر لا تسجدوا للشمس ولا للقمر واسجدوا لله الذی خلقهن ان کنتم ایاه تعبدون؛ و از نشانه‌های او، شب و روز و خورشید و ماه است؛ برای خورشید و ماه سجده نکنید، برای خدایی که آفریننده آنهاست سجده کنید اگر می‌خواهید او را بپرستید!». قرآن بعد از بیان آیه قبل بلافاصله مى گوید: (براى خورشید و ماه سجده نکنید، براى خدائى که آفریننده آنها است سجده کنید اگر مى خواهید او را عبادت نمائید) (لا تسجدوا للشمس و لا للقمر و اسجدوا لله الذى خلقهن ان کنتم ایاه تعبدون).شما چرا به سراغ سرچشمه این برکات نمى روید؟ چرا سر بر آستان او نمى سائید؟ چرا موجوداتى را مى پرستید که خود اسیر قوانین آفرینش اند، و داراى طلوع و غروبند و دستخوش انواع تغییرات. باید به سراغ کسى رفت که حاکم و خالق این قوانین است هرگز غروب و افولى ندارد و دست تغییر و دگرگونى به دامان کبریایش دراز نمى شود.
«محمد رسول الله والذین معه اشداء علی الکفار رحماء بینهم ترهم رکعـا سجدا یبتغون فضلا من الله ورضونـا سیماهم فی وجوههم من اثر السجود...؛ محمّد (صلی الله علیه و آله) فرستاده خداست؛ و کسانی که با او هستند در برابر کفّار سرسخت و شدید، و در میان خود مهربانند؛ پیوسته آنها را در حال رکوع و سجود می‌بینی در حالی که همواره فضل خدا و رضای او را می‌طلبند؛ نشانه آنها در صورتشان از اثر سجده نمایان است؛ این توصیف آنان در تورات و توصیف آنان در انجیل است، همانند زراعتی که جوانه‌های خود را خارج ساخته، سپس به تقویت آن پرداخته تا محکم شده و بر پای خود ایستاده است و بقدری نموّ و رشد کرده که زارعان را به شگفتی وامی‌دارد؛ این برای آن است که کافران را به خشم آورد (ولی) کسانی از آنها را که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده‌اند، خداوند وعده آمرزش و اجر عظیمی داده است.».
«ومن الیل فسبحه وادبـر السجود؛ و در بخشی از شب او را تسبیح کن، و بعد از سجده‌ها!».
«واذا قرئ علیهم القرءان لا یسجدون؛ و هنگامی که قرآن بر آنها خوانده می‌شود سجده نمی‌کنند؟!».

---

کرنش و سر فرود آوردن در برابر عظمت خدا هنگام شنیدن آیات الهی یک امر مستحب است.
«قل ءامنوا به او لا تؤمنوا ان الذین اوتوا العلم من قبله اذا یتلی علیهم یخرون للاذقان سجدا؛ بگو: «خواه به آن ایمان بیاورید، و خواه ایمان نیاورید، کسانی که پیش از آن به آنها دانش داده شده، هنگامی که (این آیات) بر آنان خوانده می‌شود، سجده‌کنان به خاک می‌افتند...».
«اولـئک الذین انعم الله علیهم من النبیین من ذریة ءادم وممن حملنا مع نوح ومن ذریة ابرهیم واسرءیل وممن هدینا واجتبینا اذا تتلی علیهم ءایـت الرحمـن خروا سجدا وبکیـا؛ آنها پیامبرانی بودند که خداوند مشمول نعمتشان قرار داده بود، از فرزندان آدم، و از کسانی که با نوح بر کشتی سوار کردیم، و از دودمان ابراهیم و یعقوب، و از کسانی که هدایت کردیم و برگزیدیم. آنها کسانی بودند که وقتی آیات خداوند رحمان بر آنان خوانده می‌شد به خاک می‌افتادند، در حالی که سجده می‌کردند و گریان بودند.».
«واذا قرئ علیهم القرءان لا یسجدون؛ و هنگامی که قرآن بر آنها خوانده می‌شود سجده نمی‌کنند؟!».

---

سجده تحیت و تعظیم برای غیر خداوند، در دین یعقوب علیه السلام جایز بوده است.
«ورفع ابویه علی العرش وخروا له سجدا...؛ و پدر و مادر خود را بر تخت نشاند؛ و همگی بخاطر او به سجده افتادند؛ و گفت: «پدر! این تعبیر خوابی است که قبلاً دیدم؛ پروردگارم آن را حقّ قرار داد! و او به من نیکی کرد هنگامی که مرا از زندان بیرون آورد، و شما را از آن بیابان (به اینجا) آورد بعد از آنکه شیطان، میان من و برادرانم فساد کرد. پروردگارم نسبت به آنچه می‌خواهد (و شایسته می‌داند،) صاحب لطف است؛ چرا که او دانا و حکیم است!».هنگامى که وارد بارگاه یوسف شدند، او پدر و مادرش را بر تخت نشاند(و رفع ابویه على العرش). عظمت این نعمت الهی و عمق این موهبت و لطف پروردگار، آنچنان برادران و پدر و مادر را تحت تاثیر قرار داد که همگى در برابر او به سجده افتادند(و خروا له سجدا).

---

سجده و خضوع، در برابر غیر خدا با اذن الهی مانعی ندارد.
«فاذا سویته ونفخت فیه من روحی فقعوا له سـجدین؛ هنگامی که کار آن را به پایان رساندم، و در او از روح خود (یک روح شایسته و بزرگ) دمیدم، همگی برای او سجده کنید!».
«واذ قلنا للملـئکة اسجدوا لادم فسجدوا الا ابلیس قال ءاسجد لمن خلقت طینـا؛ (به یاد آورید) زمانی را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم سجده کنید! آنها همگی سجده کردند، جز ابلیس که گفت: آیا برای کسی سجده کنم که او را از خاک آفریده‌ای؟!».
«فاذا سویته ونفخت فیه من روحی فقعوا له سـجدین؛ هنگامی که آن را نظام بخشیدم و از روح خود در آن دمیدم، برای او به سجده افتید!».

---