حکم سائل (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

از جمله کسانیکه در اسلام برایشان احکامی وضع شده است سائلین می‌باشند.

---

درخواست کمکهای اقتصادی از سوی فقیران، بدون اصرار جایز است.
«للفقراء الذین احصروا فی سبیل الله لایستطیعون ضربـا فی الارض یحسبهم الجاهل اغنیاء من التعفف تعرفهم بسیمـهم لایسـلون الناس الحافـا...؛ (انفاقِ شما، مخصوصاً بايد) براى نيازمندانى باشد كه در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته‌اند؛ (و توجّه به آيين خدا، آنها را از وطنهاى خويش آواره ساخته؛ و شركت در ميدانِ جهاد، به آنها اجازه نمیدهد تا براى تأمين هزينه زندگى، دست به كسب و تجارتى بزنند؛) نمى‌توانند مسافرتى كنند (و سرمايه‌اى به دست آورند؛) و از شدّت خويشتن‌دارى، افراد ناآگاه آنها را بى‌نياز مى‌پندارند؛ امّا آنها را از چهره‌هايشان مى‌شناسى؛ و هرگز با اصرار چيزى از مردم نمی‌خواهند. (اين است مشخّصات آنها!) و هر چيز خوبى در راه خدا انفاق كنيد، خداوند از آن آگاه است.».

۱.۱ - شان نزول

از امام باقر (علیه السلام ) چنین نقل شده است که : این آیه درباره اصحاب صفه نازل شده است (اصحاب صفه در حدود چهارصد نفر از مسلمانان مکه و اطراف مدینه بودند که نه خانه اى در مدینه داشتند و نه خویشاوندانى که به منزل آنها بروند از این جهت در مسجد پیامبر مسکن گزیده بودند و آمادگى خود را براى شرکت در میدانهاى جهاد اعلام داشته بودند).
ولى چون اقامت آنها در مسجد با شئون مسجد سازگار نبود دستور داده شد به صفه (سکوى بزرگ و وسیع ) که در بیرون مسجد قرار داشت منتقل شوند، آیه فوق نازل شد و به مردم دستور داد که به این دسته از برادران خود از کمکهاى ممکن مضایقه نکنند آنها هم چنین کردند.
بعضى از مفسران تصریح کرده اند که آنها پاسداران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم ) و محافظان او بوده اند.
«لیشهدوا منـفع لهم ویذکروا اسم الله فی ایام معلومـت علی ما رزقهم من بهیمة الانعـم فکلوا منها واطعموا البائس الفقیر؛ ؛ و بدانيد اموال و اولاد شما، وسيله آزمايش است؛ و (براى كسانى كه از عهده امتحان برآيند،) پاداش عظيمى نزد خداست!».
«والبدن جعلنـها لکم من شعـئر الله لکم فیها خیر فاذکروا اسم الله علیها صواف فاذا وجبت جنوبها فکلوا منها واطعموا القانع والمعتر...؛ و شترهای چاق و فربه را (در مراسم حج) برای شما از شعائر الهی قرار دادیم؛ در آنها برای شما خیر و برکت است؛ نام خدا را (هنگام قربانی کردن) در حالی که به صف ایستاده‌اند بر آنها ببرید؛ و هنگامی که پهلوهایشان آرام گرفت (و جان دادند)، از گوشت آنها بخورید، و مستمندان قانع و فقیران را نیز از آن اطعام کنید! این گونه ما آنها را مسخّرتان ساختیم، تا شکر خدا را بجا آورید.».
«وفی امولهم حق للسائل والمحروم؛ و در اموال آنها حقّی برای سائل و محروم بود!».
«والذین فی امولهم حق معلوم• للسائل والمحروم؛ و آنها که در اموالشان حق معلومی است...•برای تقاضاکننده و محروم».
«واما السائل فلا تنهر؛ و سؤال‌کننده را از خود مران».
(لا تنهر) از ماده (نهر) به معنى راندن تواءم با خشونت است ، و بعید نیست ریشه آن با نهر به معنى نهر آب جارى یکى باشد چرا که آن هم آب را با شدت مى راند!
در اینکه منظور از سائل در اینجا چه کسى است ؟ چند تفسیر وجود دارد: نخست اینکه منظور کسانى است که سؤ الاتى در مسائل علمى و اعتقادى و دینى دارند، به قرینه اینکه این دستور نفریعى است بر آنچه در آیات قبل آمده (و وجدک ضالا فهدى) خداوند تو را گمشده یافت و هدایت کرد پس به شکرانه این هدایت الهى تو نیز در هدایت نیازمندان کوشا باش ، و هیچ تقاضا کننده هدایتى را از خود مران .
دیگر اینکه منظور کسانى است که داراى فقر مادى هستند، و به سراغ تو مى آیند، باید آنچه در توان دارى به کارگیرى ، و آنها را ماءیوس نکنى ، و از خود نرانى .
سوم اینکه هم ناظر به فقر علمى است و هم فقر مادى ، دستور مى دهد که به تقاضاى سائلان در هر قسمت پاسخ مثبت ده ، این معنى هم تناسب با هدایت الهى نسبت به پیامبر (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) دارد و هم سرپرستى از او در زمانى که یتیم بود.

---

تکدی و اصرار بر گدایی امری ناپسند و مکروه می‌باشد.
«للفقراء الذین احصروا فی سبیل الله لایستطیعون ضربـا فی الارض یحسبهم الجاهل اغنیاء من التعفف تعرفهم بسیمـهم لایسـلون الناس الحافـا...؛ (انفاقِ شما، مخصوصاً باید) برای نیازمندانی باشد که در راه خدا، در تنگنا قرار گرفته‌اند؛ (و توجّه به آیین خدا، آنها را از وطنهای خویش آواره ساخته؛ و شرکت در میدانِ جهاد، به آنها اجازه نمی‌دهد تا برای تأمین هزینه زندگی، دست به کسب و تجارتی بزنند؛) نمی‌توانند مسافرتی کنند (و سرمایه‌ای به دست آورند؛) و از شدّت خویشتن‌داری، افراد ناآگاه آنها را بی‌نیاز می‌پندارند؛ امّا آنها را از چهره‌هایشان می‌شناسی؛ و هرگز با اصرار چیزی از مردم نمی‌خواهند. (این است مشخّصات آنها!) و هر چیز خوبی در راه خدا انفاق کنید، خداوند از آن آگاه است.».(در آیه شریفه، فقراء (اصحاب صفه) به صفاتی از قبیل صبر بر فقر، رضایت به آن و عدم درخواست ترغیب شده‌اند و ظاهر این است که حکم به ذکرشدگان در آیه اختصاص ندارد.)

---