• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حکم اسما و صفات خدا (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


توقیفیت اسما و صفات الهی بحثی است که قرآن کریم در آیات گوناگون از آن یاد فرموده است و احکامی را در این مورد ذکر می فرماید که در ذیل بدانها اشاره می شود.


لزوم خواندن خداوند، تنها با اسما و صفات تعیین شده از طرف او: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها وذروا الذین یلحدون فی اسمـئه سیجزون ما کانوا یعملون؛
[۱] اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید، و آنها را که در اسماء خدا تحریف می‌کنند (و بر غیر او می‌نهند و شریک برایش قائل می‌شوند) رها سازید آنان به زودی جزای اعمالی را که انجام می‌دادند می‌بینند.»(آیه یاد شده دلالت می‌کند که نامیدن خدا به غیر آنچه او، خود را بدان نامید، جایز نیست.
[۲] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۳۹۹.    
)

۱.۱ - معنای اسم

کلمه اسم بحسب لغت چیزی را گویند که بوسیله آن انسان بسوی چیزی راه پیدا کند، چه اینکه علاوه بر این دلالت، معنای وصفی‌ای را هم افاده بکند مانند لفظی که حکایت کند از معنای موجود در آن چیز، و یا صرف اشاره به ذات آن چیز باشد مانند زید و عمرو و مخصوصا اسم‌های مرتجل که قبلا سابقه وصفی نداشته و تنها اشاره به ذات دارد.
[۳] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۸، ص۴۴۷.    
[۴] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص۲۳.    

«فلا تضربوا لله الامثال ان الله یعلم وانتم لا تعلمون؛
[۵] نحل/سوره۱۶، آیه۷۴.    
بنابراین برای خدا امثال (و شبیه) قائل نشوید، چرا که خدا می‌داند و شما نمی‌دانید.» ( آیه یاد شده بر توقیفی بودن اسمای الهی دلالت دارد.
[۶] آلوسی، شهاب الدین، تفسیر روح المعانی، ج۷، ص۴۳۱.    
)
[۷] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۳۲۴.    
[۸] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۴۳۲.    


۱.۲ - اسم الله در نگاه امام خمینی

به اعتقاد امام‌ خمینی اسماء الهی در مقام واحدیت و تعین ثانی ترتیب و چینش خاصی دارند که همین ترتیب، خاستگاه پیدایش نظام خارجی عالم بر بر اساس نظم موجود می‌شود. این ترتیب و نظم، حرکتی از اجمال به تفصیل و از وحدت به کثرت است که در قالب سیر از کلیت به جزئیت و حیطه تامه تا محاط می‌باشد.
[۹] خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، ص۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
[۱۰] خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، ص۱۰۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
[۱۱] خمینی، روح‌الله، تعلیقه بر فوائد الرضویه، ص۴۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    

به باور ایشان، اسمایی که مندرج و مندمج در مقام احدیت می‌باشند، استدعای ظهور و تجلی دارند و این تقاضا سبب می‌شود تا ذات احدی با صفات غیبی و باطنی خود و به فیض اقدس، افاضه کند و اسماء به ‌صورت تفصیلی و ممتاز از هم، ظهور و بروز یابند و بدین‌سان دومین تعین، یعنی تعین در مقام واحدیت رقم می‌خورد.
[۱۲] خمینی، روح‌الله، مصباح الهدایه، ص۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    

آنچه در راس اسماء در مرحله تعین ثانی قرار دارد و اولین و بزرگ‌ترین اسم‌های خداوند را تشکیل می‌دهد، اسم جامع الله است، جامعیت اسم الله نسبت ‌به دیگر اسماء از این‌ جهت است که این اسم همه اسمای دیگر را به گونه مندمج و فشرده در خود دارد. بنابراین نخستین تعینی که از فیض اقدس، فیض دریافت می‌نماید اسم الله به ‌لحاظ ظهور می‌باشند؛ یعنی اسم جامع الله به حسب تعین جامع اسماء و صفات الوهیت و مبدئیت خواهد بود که عین همه تعینات و اسمای الهی مادون در مقام خودش می‌باشد و همه آنها به ‌نحو‌اندماج در این اسم الله حضور دارند.
[۱۳] خمینی، روح‌الله، مصباح الهدایه، ص۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    


لزوم خواندن و عبادت خداوند، با بهترین اسما و صفات: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها...؛
[۱۴] اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید...»

وجوب بردن نام خدا، هنگام شکار با سگ: «یسـلونک ماذا احل لهم قل احل لکم الطیبـت وما علمتم من الجوارح مکلبین تعلمونهن مما علمکم الله فکلوا مما امسکن علیکم واذکروا اسم الله علیه...؛
[۱۵] مائده/سوره۵، آیه۴.    
از تو سوال می‌کنند چه چیزها برای آنها حلال شده است بگو آنچه پاکیزه است برای شما حلال گردیده و (نیز صید ) حیوانات شکاری که از آنچه خداوند به شما تعلیم داده به آنها یاد داده‌اید (برای شما حلال است) پس از آنچه این حیوانات برای شما (صید می‌کنند و) نگاه می‌دارند بخورید و نام خدا را (به هنگام فرستادن حیوان برای شکار) بر آن برید ...»
(ضمیر «علیه» به «ما علمتم» برمی گردد، بنابراین معنای «واذکروا اسم الله علیه» این است که هنگام فرستادن سگ (برای شکار) نام خدا را ببرید.
[۱۶] اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان، ج۱، ص۶۳۳.    
)
[۱۷] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۴، ص۲۷۳.    
[۱۸] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۵، ص۳۲۵.    


وجوب ذکر نام خدا، هنگام نحر کردن شتران قربانی : «والبدن جعلنـها لکم من شعـئر الله لکم فیها خیر فاذکروا اسم الله علیها صواف...؛
[۱۹] حج/سوره۲۲، آیه۳۶.    
و شترهای چاق و فربه را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم در آنها برای شما خیر و برکت است، نام خدا را (هنگام قربانی کردن آنها) در حالی که به صف ایستاده‌اند ببرید...»
[۲۰] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۱۰۶.    
[۲۱] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۵۲۹.    


حرمت ایجاد تغییر و تحول در اسما و صفات خداوند: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها وذروا الذین یلحدون فی اسمـئه سیجزون ما کانوا یعملون؛
[۲۲] اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید، و آنها را که در اسماء خدا تحریف می‌کنند (و بر غیر او می‌نهند و شریک برایش قائل می‌شوند) رها سازید آنان به زودی جزای اعمالی را که انجام می‌دادند می‌بینند.»
(«ذروا الذین...» کسانی را که در اسمای خدا انحراف ایجاد می‌کنند و بتهای خود را به آن نام می‌نامند و آن را با زیادی و نقصان تغییرش می‌دهند به خود رها کن. مشرکان «لات» را از الله و «عزی» را از عزیز و « منات » را از منان مشتق کرده‌اند.
[۲۳] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۳۹۹- ۴۰۰.    
)

عدم جواز خواندن خدا با اسما و صفات، حاکی از نقص و محدودیت: «ولله الاسماء الحسنی فادعوه بها وذروا الذین یلحدون فی اسمـئه سیجزون ما کانوا یعملون؛
[۲۴] اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
و برای خدا نامهای نیکی است خدا را با آن بخوانید، و آنها را که در اسماء خدا تحریف می‌کنند (و بر غیر او می‌نهند و شریک برایش قائل می‌شوند) رها سازید آنان به زودی جزای اعمالی را که انجام می‌دادند می‌بینند.»(بنا بر قولی، مقصود از «یلحدون...» وصف کردن و نامیدن خدا به چیزی است که لایق او نیست.
[۲۵] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۴۰۰.    
)

ممنوعیت تشبیه صفات خدا، به صفات خلق: «فلا تضربوا لله الامثال...؛
[۲۶] نحل/سوره۱۶، آیه۷۴.    
بنابراین برای خدا امثال (و شبیه) قائل نشوید...»(معنای آیه چنین است که خدا را به چیزی که او را به غیرش تشبیه کند وصف نکنید و او را با خلقش مقایسه ننمایید.
[۲۷] طباطبائی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۹۸- ۲۹۹.    
)

استحباب آغاز کارها با نام «الله» و گفتن «بسم الله»: «بسم الله الرحمـن الرحیم؛
[۲۸] حمد/سوره۱، آیه۱.    
به نام خداوند بخشنده و مهربان.»
[۲۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۳.    
[۳۰] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۴.    
(می‌توان از (بسمله در آغاز سوره فاتحه) استدلال کرد برای راجحیت تسمیه در آغاز هر کاری، جز مواردی که به دلیل خاص استثنا شده، زیرا ظاهر این است که آغاز کردن ( فاتحه با بسمله) برای تعلیم بندگان است که چگونه کارشان را آغاز نمایند.
[۳۱] اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان، ج۱، ص۴.    
)
«وقال ارکبوا فیها بسم الله مجرها ومرسـها...؛
[۳۲] هود/سوره۱۱، آیه۴۱.    
او گفت بنام خدا بر آن سوار شوید و به هنگام حرکت و توقف آن یاد او کنید...»
[۳۳] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۹، ص۹۹.    
[۳۴] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۴۱.    
[۳۵] فیض کاشانی، محسن، تفسیر صافی، ج۲، ص۴۴۷.    
[۳۶] طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۵، ص۲۷۹.    
[۳۷] حویزی، عبدعلی بن جمعه، نور الثقلین، ج۲، ص۳۶۰.    
[۳۸] سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ج۴، ص۴۳۲.    


استحباب قرائت قرآن با نام خدا: «اقرا باسم ربک الذی خلق؛
[۳۹] علق/سوره۹۶، آیه۱.    
بخوان به نام پروردگارت که جهان را آفرید.»
[۴۰] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۵۵.    
[۴۱] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۵۴۶.    


مطلوبیت یاد کردن خدا با اسمای او: «واذکر اسم ربک...؛
[۴۲] مزمل/سوره۷۳، آیه۸.    
نام پروردگارت را یاد کن...»، «واذکر اسم ربک بکرة واصیلا؛
[۴۳] انسان/سوره۷۶، آیه۲۵.    
و نام پروردگارت را هر صبح و شام به یاد آور.»
[۴۴] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۳۷۸.    
[۴۵] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۲۶.    


جواز و کفایت ذکر هر یک از نامهای خدا، هنگام ذبح یا نحر قربانی: «فکلوا مما ذکر اسم الله علیه ان کنتم بـایـته مؤمنین• وما لکم الا تاکلوا مما ذکر اسم الله علیه وقد فصل لکم ما حرم علیکم الا ما اضطررتم الیه... • ولا تاکلوا مما لم یذکر اسم الله علیه و انه لفسق...؛
[۴۶] انعام/سوره۶، آیه۱۱۸.    
[۴۷] انعام/سوره۶، آیه۱۱۹.    
[۴۸] انعام/سوره۶، آیه۱۲۱.    
و از آنچه نام خدا بر آن گفته شده بخورید (اما از گوشت حیواناتی که به هنگام سر بریدن نام خدا بر آن نمیبرند نخورید) اگر به آیات او ایمان دارید• چرا از چیزهائی نمیخورید که اسم خدا بر آنها برده شده در حالی که (خداوند) آنچه را بر شما حرام بوده بیان کرده است، مگر اینکه ناچار باشید (که در این صورت خوردن از گوشت چنان حیواناتی جائز است) ...•... • و از آنچه نام خدا بر آن برده نشده نخورید و این کار گناه است...!»
[۴۹] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۵، ص۴۱۷.    
[۵۰] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۷، ص۴۵۶.    

«لیشهدوا منـفع لهم ویذکروا اسم الله فی ایام معلومـت علی ما رزقهم من بهیمة الانعـم فکلوا منها واطعموا البائس الفقیر؛
[۵۱] حج/سوره۲۲، آیه۲۸.    
تا شاهد منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیاتبخش) باشند، و نام خدا را در ایام معینی بر چهار پایانی که به آنها روزی داده است (هنگام قربانی کردن) ببرند (و هنگامی که قربانی کردید) از گوشت آنها بخورید، و بینوای فقیر را نیز اطعام نمائید.»
[۵۲] مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۷۱.    
[۵۳] طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۵۲۱.    

«ولکل امة جعلنا منسکـا لیذکروا اسم الله علی ما رزقهم من بهیمة الانعـم...؛
[۵۴] حج/سوره۲۲، آیه۳۴.    
برای هر امتی قربانگاهی قرار دادیم تا نام خدا را (به هنگام قربانی) بر چهار پایانی که به آنها روزی داده‌ایم ببرند...»، «والبدن جعلنـها لکم من شعـئر الله لکم فیها خیر فاذکروا اسم الله علیها صواف...؛
[۵۵] حج/سوره۲۲، آیه۳۶.    
و شترهای چاق و فربه را برای شما از شعائر الهی قرار دادیم در آنها برای شما خیر و برکت است، نام خدا را (هنگام قربانی کردن آنها) در حالی که به صف ایستاده‌اند ببرید...»

۱. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
۲. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۳۹۹.    
۳. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۸، ص۴۴۷.    
۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۷، ص۲۳.    
۵. ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۷۴.    
۶. ↑ آلوسی، شهاب الدین، تفسیر روح المعانی، ج۷، ص۴۳۱.    
۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۱، ص۳۲۴.    
۸. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۴۳۲.    
۹. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، ص۲۱، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۱۰. ↑ خمینی، روح‌الله، شرح دعاء السحر، ص۱۰۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۱۱. ↑ خمینی، روح‌الله، تعلیقه بر فوائد الرضویه، ص۴۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۵.    
۱۲. ↑ خمینی، روح‌الله، مصباح الهدایه، ص۲۶، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۱۳. ↑ خمینی، روح‌الله، مصباح الهدایه، ص۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۶.    
۱۴. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
۱۵. ↑ مائده/سوره۵، آیه۴.    
۱۶. ↑ اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان، ج۱، ص۶۳۳.    
۱۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۴، ص۲۷۳.    
۱۸. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۵، ص۳۲۵.    
۱۹. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۳۶.    
۲۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۱۰۶.    
۲۱. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۵۲۹.    
۲۲. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
۲۳. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۳۹۹- ۴۰۰.    
۲۴. ↑ اعراف/سوره۷، آیه۱۸۰.    
۲۵. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۴، ص۴۰۰.    
۲۶. ↑ نحل/سوره۱۶، آیه۷۴.    
۲۷. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ج۱۲، ص۲۹۸- ۲۹۹.    
۲۸. ↑ حمد/سوره۱، آیه۱.    
۲۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱، ص۱۳.    
۳۰. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱، ص۲۴.    
۳۱. ↑ اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان، ج۱، ص۴.    
۳۲. ↑ هود/سوره۱۱، آیه۴۱.    
۳۳. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۹، ص۹۹.    
۳۴. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۰، ص۳۴۱.    
۳۵. ↑ فیض کاشانی، محسن، تفسیر صافی، ج۲، ص۴۴۷.    
۳۶. ↑ طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان، ج۵، ص۲۷۹.    
۳۷. ↑ حویزی، عبدعلی بن جمعه، نور الثقلین، ج۲، ص۳۶۰.    
۳۸. ↑ سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور، ج۴، ص۴۳۲.    
۳۹. ↑ علق/سوره۹۶، آیه۱.    
۴۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۷، ص۱۵۵.    
۴۱. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۵۴۶.    
۴۲. ↑ مزمل/سوره۷۳، آیه۸.    
۴۳. ↑ انسان/سوره۷۶، آیه۲۵.    
۴۴. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۲۵، ص۳۷۸.    
۴۵. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۲۰، ص۲۲۶.    
۴۶. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۱۸.    
۴۷. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۱۹.    
۴۸. ↑ انعام/سوره۶، آیه۱۲۱.    
۴۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۵، ص۴۱۷.    
۵۰. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۷، ص۴۵۶.    
۵۱. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۲۸.    
۵۲. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۴، ص۷۱.    
۵۳. ↑ طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۴، ص۵۲۱.    
۵۴. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۳۴.    
۵۵. ↑ حج/سوره۲۲، آیه۳۶.    


• فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حکم اسما و صفات خدا».    
• دانشنامه امام خمینی    ، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی    ، ۱۴۰۰ شمسی.


رده‌های این صفحه : دیدگاه های عرفانی امام خمینی
جعبه ابزار