• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حِس (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: حِس (مفردات نهج البلاغه (جلد ۱))
مقالات مرتبط: حِسّ (مفردات‌قرآن)، حس.


حسّ بر وزن عقل از مفردات نهج البلاغه به معنای قتل و کشتن، حاسّه: نیروی درک جمع آن حواسّ است، احساس: درک با حاسّه خواه با دیدن باشد یا شنیدن یا مانند آن است.
حضرت علی (علیه‌السلام) درباره ملک الموت، درباره حق تعالی، در بعضی از روزهای جنگ صفین به یارانش و در اشاره به فتنه صاحب الزنج از این واژه استفاده نموده است.


حسّ
[۱] قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۲۷۳.    
بر وزن عقل، قتل و کشتن، حاسّه: نیروی درک جمع آن حواسّ است، احساس: درک با حاسّه خواه با دیدن باشد یا شنیدن یا مانند آن است.
[۲] طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۶، ص۲۳۵.    
[۳] شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۱، ص۶۴۵.    


برخی از مواردی که در نهج البلاغه استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد:

۲.۱ - تحسّ - خطبه ۱۱۱ (درباره ملک الموت)

درباره ملک الموت فرموده:
«هل تحسّ به اذا دخل منزلا‌ ام هل تراه اذا توّفی احدا»؛
[۴] سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۲۵۸، خطبه۱۱۱.    
[۵] عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۲۲۰، خطبه۱۱۱.    
[۶] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۶۷، خطبه۱۱۱.    

«آیا او را احساس می‌کنی وقتی که وارد منزل می‌شود، یا او را می‌بینی وقتی که کسی را تحویل می‌گیرد (می‌میراند)».
[۷] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۴۷.    
[۸] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۵۷.    
(شرح‌های خطبه:
[۹] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۵۷.    
[۱۰] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۶۰.    
[۱۱] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۳۴.    
[۱۲] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۳۷.    
)

۲.۲ - بِالْحَوَاسِّ - خطبه ۱۸۲ (درباره حق تعالی)

درباره حق تعالی فرموده:
«وَ لاَ يُدْركُ بِالْحَوَاسِّ، وَ لاَ يُقَاسُ بِالنَّاسِ»؛
[۱۳] سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۴۰۷، خطبه ۱۸۲.    
[۱۴] عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۲۷، خطبه۱۸۲.    
[۱۵] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۶۲، خطبه۱۸۲.    

«با حواس درک نمى‌شود، و با بشر مقايسه نمى‌گردد».
[۱۶] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۰۵.    
[۱۷] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۰۰.    
(شرح‌های خطبه:
[۱۸] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۰۷.    
[۱۹] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۵۱.    
[۲۰] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۳۲۰.    
[۲۱] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۸۸.    
)

۲.۳ - حَسّاً - خطبه ۱۰۷ (درباره حق تعالی)

«حسّ» بر وزن عقل: قتل و کشتن «حسّه حسّا: قتله»
[۲۲] شرتونی، سعید، أقرب الموارد، ج۱، ص۶۴۴.    
در قرآن مجید آمده: (وَ لَقَدْ صَدَقَکُمُ اللَّهُ وَعْدَهُ اِذْ تَحُسُّونَهُمْ بِاِذْنِهِ)
[۲۳] آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۲.    
آن حضرت در بعضی از روزهای صفین به یارانش فرموده:
«وَ لَقَدْ شَفَى وَ حَاوِحَ صَدْرِي أَنْ رَأَيْتُكُمْ ... وَ تُزِيلُونَهُمْ عَنْ مَوَاقِفِهمْ كَمَا أَزَالُوكُمْ; حَسّاً بالنِّصَالِ، وَ شَجْراً بِالرِّمَاحِ»؛
[۲۴] سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۲۳۹، خطبه ۱۰۷.    
[۲۵] عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۲۰۵، خطبه۱۰۷.    
[۲۶] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۵۵، خطبه۱۰۷.    

«حقا که سوزش قلبم را شفا داد که دیدم اهل شام را از مواضع خود عقب راندید چنانکه آنها شما را عقب رانده بودند می‌کشتید با تیرباران و طعن می‌زدید با نیزه‌ها»
[۲۷] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۲۷.    
[۲۸] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۵.    
(شرح‌های خطبه:
[۲۹] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۶.    
[۳۰] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۴، ص۵۰۵.    
[۳۱] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۷۶.    
[۳۲] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۷۹.    
)
«و حاوح» جمع و حوحه صدای سینه درمند است منظور از آن سوزش غضب در سینه است.

۲.۴ - حَسَّ - خطبه ۱۰۲ (درباره فتنه صاحب الزنج)

در اشاره به فتنه صاحب الزنج (علی بن محمد بن عبدالرحیم از بنی عبد القیس که ادعا کرد از اولاد زید بن علی بن الحسین (علیهم‌السلام) است در بصره خروج کرد و خرابی‌ها به بار آورد و او بر مهتدی عباسی خروج کرده بود) فرموده:
«فَوَيْلٌ لَكِ يَا بَصْرَةُ عِنْدَ ذلِكَ، مِنْ جَيْش مِنْ نِقَمِ الله! لاَ رَهَجَ لَهُ، وَلاَ حَسَّ»؛
[۳۳] سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۲۲۸، خطبه ۱۰۲.    
[۳۴] عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۱۹۶، خطبه۱۰۲.    
[۳۵] صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۴۸، خطبه۱۰۲.    

«واى بر تو اى «بصره»! از لشكرى كه به عنوان کیفر الهی بدون گرد و غبار و بدون سر و صدا به تو حمله ور مى‌گردد».
[۳۶] مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۱۵.    
[۳۷] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۳.    
(شرح‌های خطبه:
[۳۸] ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۴.    
[۳۹] مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۴، ص۴۰۱.    
[۴۰] هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۷۷.    
[۴۱] ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۰۴.    
)
«رهج» به معنی غبار و «حس» به فتح اوّل را همهمه و صداهای مختلط گفته‌اند ولی در لغت «حسّ» به کسر اوّل به معنی صوت آمده است.

این واژه یازده بار در «نهج البلاغه» آمده است.

۱. ↑ قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۲۷۳.    
۲. ↑ طریحی، فخر‌الدین، مجمع البحرین ت-الحسینی، ج۶، ص۲۳۵.    
۳. ↑ شرتونی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، ج۱، ص۶۴۵.    
۴. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۲۵۸، خطبه۱۱۱.    
۵. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۲۲۰، خطبه۱۱۱.    
۶. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۶۷، خطبه۱۱۱.    
۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۴۷.    
۸. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۵۷.    
۹. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۱۵۷.    
۱۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۵، ص۶۰.    
۱۱. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۸، ص۳۴.    
۱۲. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۳۷.    
۱۳. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۴۰۷، خطبه ۱۸۲.    
۱۴. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۲، ص۱۲۷، خطبه۱۸۲.    
۱۵. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۲۶۲، خطبه۱۸۲.    
۱۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۴۰۵.    
۱۷. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۰۰.    
۱۸. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۷۰۷.    
۱۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۷، ص۵۱.    
۲۰. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۳۲۰.    
۲۱. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۰، ص۸۸.    
۲۲. ↑ شرتونی، سعید، أقرب الموارد، ج۱، ص۶۴۴.    
۲۳. ↑ آل عمران/سوره۳، آیه۱۵۲.    
۲۴. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۲۳۹، خطبه ۱۰۷.    
۲۵. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۲۰۵، خطبه۱۰۷.    
۲۶. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۵۵، خطبه۱۰۷.    
۲۷. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۲۷.    
۲۸. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۵.    
۲۹. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۶.    
۳۰. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۴، ص۵۰۵.    
۳۱. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۷۶.    
۳۲. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۷۹.    
۳۳. ↑ سید رضی، محمد، نهج البلاغه ت الحسون، ص۲۲۸، خطبه ۱۰۲.    
۳۴. ↑ عبده، محمد، نهج البلاغه - ط مطبعة الاستقامة، ج۱، ص۱۹۶، خطبه۱۰۲.    
۳۵. ↑ صبحی صالح، نهج البلاغه، ص۱۴۸، خطبه۱۰۲.    
۳۶. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۱۵.    
۳۷. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۳.    
۳۸. ↑ ابن میثم بحرانی، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۲۴.    
۳۹. ↑ مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۴، ص۴۰۱.    
۴۰. ↑ هاشمی خویی، حبیب الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۷۷.    
۴۱. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۰۴.    


• قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حس»، ج۱، ص۲۷۳.    


رده‌های این صفحه : مفردات نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 102 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 107 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 111 نهج البلاغه | واژه شناسی واژگان خطبه 182 نهج البلاغه
جعبه ابزار