• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حَوْز (مفردات‌نهج‌البلاغه)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





حَوْز (به فتح حاء و سکون واو) از واژگان نهج‌البلاغه به معنای ضمّ كردن نسبت به خود است.
این واژه دارای مشتقاتی است که در نهج البلاغه به‌کار رفته است، مانند:
حازَتْهُ (به فتح حاء و فتح زاء) به معنای جمع کردن؛
لا حُزْتُ (به ضم حاء و سکون زاء) به معنای حیازت ننموده‌ام؛
حِيزَتْ (به کسر حاء و فتح زاء) به معنای نرسیده بودم؛
انْحِیَازَکُمْ (به کسر الف، سکون نون و کسر حاء) به معنای عدول کردن؛
تَحوزکُمُ (به فتح تاء و ضم حاء) به معنای کنار می‌زدند؛
تَحوزونَهُمْ (به فتح تاء و ضم واو) به معنای رانده بودند؛
حازُوكُمْ (به فتح حاء و ضم واو) به معنای بیرون زدید، است.
از این مادّه دوازده مورد در نهج‌البلاغه آمده است.



حَوْز به معنای جمع کردن و ضمّ کردن است.
حَیِّز به معنای مکان است.
«حازه حوزا: ضمّه و جمعه»


مواردی که در «نهج‌البلاغه» استفاده شده به شرح ذیل می‌باشد.

۲.۱ - حازَتْهُ - نامه ۴۳ (نامه به مصقلة بن هبیره)

حضرت علی (علیه‌السلام) به مصقلة بن هبیره فرماندار فراری می‌نویسد:
«بَلَغَنِي ... أَنَّكَ تَقْسِمُ فَيْءَ الْمُسْلِمِينَ الَّذِي حازَتْهُ رِماحُهُمْ وَ خُيُولُهُمْ، ... فِيمَنِ اعْتامَكَ مِنْ أَعْرابِ قَوْمِكَ.»
«به من خبر رسيد تو غنيمت مسلمين را كه نيزه‌ها و اسبهاى آنها جمع كرده ميان قوم خود كه تو را انتخاب كرده‌اند تقسيم مى‌كنى.»


۲.۲ - لا حُزْتُ - نامه ۴۵ (نامه به عثمان بن حنیف)

امام (صلوات‌الله‌علیه) به عثمان بن حنیف فرماندار بصره درباره زهد خود می‌نویسد:
«فَوَاللهِ مَا كَنَزْتُ مِنْ دُنْيَاكُمْ تِبْراً... وَ لاَ حُزْتُ مِنْ أَرْضِهَا شِبْراً.»
«به خدا قسم از دنيايتان ريزه طلایى گنج نكرده و از زمين آن به قدر وجبى حيازت ننموده‌ام.»


۲.۳ - حِيزَتْ - خطبه ۱۵۶ (در مورد فتنه‌ها)

حضرت علی (علیه‌السلام) در ذیل آیه (أَ حَسِبَ النَّاسُ أَنْ يُتْرَكُوا أَنْ يَقُولُوا آمَنَّا وَ هُمْ لا يُفْتَنُونَ‌) می‌فرمایند:
وقتی این آیه نازل شد، گفتم: «يَا رَسُولَ اللهِ، ما هذِهِ الْفِتْنَةُ الَّتي أَخْبَرَكَ اللهُ بِها؟ فَقَالَ: «يا عَلِيُّ، إِنَّ أُمَّتِي سَيُفْتَنُونَ مِنْ بَعْدِي فَقُلْتُ: يا رَسُولَ اللهِ، أَوَ لَيْسَ قَدْ قُلْتَ لِي يَوْمَ أُحُد حَيْثُ اسْتُشْهِدَ مَنِ اسْتُشْهِدَ مِنَ الْمُسْلِمِينَ، وَ حِيزَتْ عَنِّي الشَّهادَةُ فَشَقَّ ذلِكَ عَلَيَّ، فَقُلْتَ لِي: «أَبْشِرْ فَإِنَّ الشَّهادَةَ مِنْ وَرائِكَ.»
«ای رسول خدا! این فتنه‌ای که خداوند از آن خبر داده چیست؟ فرمود: ای علی! امت من بعد از من به فتنه دچار خواهند شد. عرض كردم: اى پيامبر خدا صلى الله عليه و آله مگر نه اين است كه در جنگ احد پس از آن كه افرادى از مسلمانان شهيد شدند و من از اين كه به سعادت شهادت نرسيده بودم ناراحت شدم به من فرمودى «بشارت باد بر تو كه سرانجام شهيد خواهى شد.»


۲.۴ - انْحِیَازَکُمْ - تَحُوزُکُمُ - خطبه ۱۰۶ (سفارش به یاران)

«انحياز» اگر با «عن» باشد به معنى عدول و اگر با «الى» باشد به معنى ميل است، ترک موضع، هزيمت نيز گفته‌اند.
حضرت در بعضى از ايام صفین به ياران خويش فرمود:
«وَ قَدْ رَأَیْتُ جَوْلَتَکُمْ وَ انْحِیازَکُمْ عَنْ صُفُوفِکُمْ تَحُوزُکُمُ الْجُفاهُ الطَّغامُ وَ أَعْرابُ أَهْلِ الشّامِ ....»
«حركت و كنار رفتن از صفوفتان را ديدم كه تهى مغزان و اوباش اعراب شام شما را از موضع خود كنار مى‌زدند....»


۲.۵ - تَحوزُونَهُمْ - حازُوكُمْ - خطبه ۱۰۶ (مذمت یاران)

حضرت به یارانش می‌فرمایند:
«وَ لَقَدْ شَفَى وَ حاوِحَ صَدْرِي أَنْ رَأَيْتُكُمْ بِأَخَرَة، تَحُوزُونَهُمْ كَما حازُوكُمْ
«سوزش‌هاى دلم را شفا بخشيد كه در آخر ديدم شما آن‌ها را را نديد چنان‌كه شما را رانده بودند و آن‌ها را از موضع خودشان بيرون زديد.»
«حاز» در اين محل‌ها با تقدير «عن» به معنى كنار زدن و كنار شدن است.



از این مادّه دوازده مورد در «نهج‌البلاغه» آمده است.


۱. قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، ج۱، ص۳۱۲.    
۲. راغب اصفهانی، حسین، المفردات فی غریب القرآن، ط دار القلم، ص۲۶۳-۲۶۴.    
۳. طریحی نجفی، فخرالدین، مجمع البحرین، ت الحسینی، ج۴، ص۱۷.    
۴. شرتونی، سعید، اقرب الموارد، ج۱، ص۷۵۷.    
۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۷۳، نامه۴۳.    
۶. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۷۶، نامه ۴۳.    
۷. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۱۵، نامه ۴۳.    
۸. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۴۹، نامه ۴۳.    
۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۵۵.    
۱۰. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۵۶.    
۱۱. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۰، ص۱۵۱.    
۱۲. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۸۱.    
۱۳. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۷۵.    
۱۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۷۶، نامه۴۵.    
۱۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۳، ص۷۹، نامه ۴۵.    
۱۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۴۱۷، نامه ۴۵.    
۱۷. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۶۵۱، نامه ۴۵.    
۱۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۶۷.    
۱۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۵، ص۱۷۱.    
۲۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۱۰، ص۱۸۶.    
۲۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۲۰، ص۹۳.    
۲۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۰۷.    
۲۳. عنکبوت/سوره۲۹، آیه۲.    
۲۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۳۷، خطبه۱۵۶.    
۲۵. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۲، ص۶۴، خطبه ۱۵۴.    
۲۶. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۲۲۰، خطبه۱۵۶.    
۲۷. شرح مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۳۳۵، خطبه۱۵۶.    
۲۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۷۹.    
۲۹. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۴۸۲.    
۳۰. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۶، ص۱۵۰.    
۳۱. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۹۱.    
۳۲. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۹، ص۲۰۶.    
۳۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۳۹، خطبه۱۰۶.    
۳۴. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۱، ص۲۰۵.    
۳۵. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۵۵، خطبه ۱۰۷.    
۳۶. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۲۷.    
۳۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۵.    
۳۸. بحرانی، ابن میثم، ترجمه شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۶.    
۳۹. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمومنین، ج۴، ص۵۰۴.    
۴۰. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۷۵.    
۴۱. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۱۷۹.    
۴۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۳۹، خطبه ۱۰۶.    
۴۳. عبده، محمد، نهج البلاغه، ط مطبعه الاستقامه، ج۱، ص۲۰۵، خطبه ۱۰۵.    
۴۴. صالح، صبحی، نهج البلاغه، ص۱۵۵، خطبه ۱۰۷.    
۴۵. مکارم شیرازی، ناصر، نهج البلاغه با ترجمه فارسی روان، ص۲۲۷، خطبه ۱۰۷.    
۴۶. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۶.    
۴۷. بحرانی، ابن میثم، ترجمه و شرح نهج البلاغه، ج۳، ص۶۶.    
۴۸. مکارم شیرازی، ناصر، پیام امام امیرالمؤمنین، ج۴، ص۵۰۵.    
۴۹. هاشمی خویی، حبیب‌الله، منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه، ج۷، ص۲۷۶.    
۵۰. ابن ابی‌الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۷۹.    
۵۱. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۷۳، نامه۴۳.    
۵۲. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۶۷۶، نامه۴۵.    
۵۳. سید رضی، محمد، نهج البلاغة، ت الحسون، ص۳۳۷، خطبه۱۵۶.    
۵۴. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۳۹، خطبه۱۰۶.    
۵۵. سید رضی، محمد، نهج البلاغه، ت الحسون، ص۲۳۹، خطبه ۱۰۶.    



قرشی بنابی، علی‌اکبر، مفردات نهج البلاغه، برگرفته از مقاله «حوز»، ج۱، ص۳۱۲.    






جعبه ابزار