حمل اشتقاق
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حمل اشتقاق یکی از
اصطلاحات به‌کار رفته در
علم منطق بوده و به معنای حمل از طریق اخذ
اسم مشتق از
محمول یا افزودن کلماتی مانند «ذو» و «دارای» بر سر آن است.
حمل به لحاظ قابلیت
اسناد مستقیم یا غیر مستقیمِ محمول به موضوع به
حمل مواطات و حمل اشتقاق تقسیم می‌شود.
«حمل اشتقاق» حملی است که در آن از محمول، اسم مشتقی بنا کنند و یا کلماتی همچون «ذو» و «دارنده» بر سر آن در آورند و سپس آن را بر موضوع حمل کنند. به دیگر سخن، هر گاه حمل چیزی بر چیز دیگر به طور مستقیم و بی‌واسطه ممکن نباشد، بلکه متوقف بر افزودن کلمه «ذو» در عربی و یکی از کلمه‌های «دارای»، «با»، «دارنده»، «صاحب» و مانند آن در
فارسی باشد و یا نیازمند
اشتقاق یک مشتق، از آن چیز (محمول) باشد، آن را «حمل اشتقاق» می‌گویند؛ مانند: حمل ضحک، مشی و دانش بر
انسان که بدون اضافه «ذو» و یا بدون استفاده از مشتقات آنها ممکن نیست و از این‌رو نمی‌شود گفت: «الانسان ضحک» و «انسان دانش است»، بلکه باید گفت: «الانسان ذو ضحک»، «الانسان ضاحک» و «انسان دارای دانش است» یا «انسان با
دانش است».
بنابراین محمول به اشتقاق مانند ضحک، مشی و حس در زمره
کلیات خمس نیست؛ پس نمی‌توان گفت: «ضحک،
خاصه انسان است و یا رنگ، خاصه جسم است و یا حس،
فصل حیوان است»، بلکه ضاحک، خاصه انسان، و حساس، فصل حیوان است و از این‌رو کلیات خمس محمول به حمل مواطات‌اند.
مترادف‌های حمل اشتقاق عبارت‌اند از: حمل ذو هو، حمل هو ذو هو، حمل ترکیب و حمل فی هو.
در تنظیم این مقاله از منابع ذیل استفاده شده است:
• گرامی، محمدعلی، منطق مقارن.
• خوانساری، محمد، منطق صوری.
• شیرازی، قطب‌الدین، درة التاج (منطق).
• مجتهد خراسانی (شهابی)، محمود، رهبر خرد.
• تفتازانی، عبدالله بن شهاب‌الدين، الحاشیة علی تهذیب المنطق.
• ابن‌سینا، حسین بن عبدالله، الشفا (منطق).
•
مظفر، محمدرضا، المنطق. • قطب‌الدین رازی، محمد بن محمد، تحریر القواعد المنطقیه فی شرح رسالة الشمسیه.
•
حلی، حسن بن یوسف، الجوهر النضید. •
خواجه نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، اساس الاقتباس. •
مشکوةالدینی، عبدالمحسن، منطق نوین مشتمل بر اللمعات المشرقیه فی الفنون المنطقیه.
پایگاه مدیریت اطلاعات علوم اسلامی، برگرفته از مقاله «حمل اشتقاق»، تاریخ بازیابی۱۳۹۵/۱۲/۲۰.
