حماد بن هبة‌الله فضیلی حرانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حرّانی، حمّاد بن هبة اللّه بن حمّاد فضیلی، محدّث و مورخ
قرن ششم بوده و کنیه‌اش ابوالثنا است.
وی در ۵۱۱ در
حرّان به
دنیا آمد.
حرّانی بازرگان بود و به همین سبب به شهرهای بسیاری
سفر کرد، تا آن‌جا که به «سفّار» شهره گشت. وی در این سفر‌ها از محدّثان شهرهای مختلفی چون
شام ،
بغداد ،
خراسان ،
هرات و
مصر کسب
علم و
حدیث کرد.
حرّانی حنبلی
مذهب بود.
مشایخ حدیث وی بسیارند که برجسته‌ترین آن‌ها
اسماعیل سمرقندی ، از محدّثان بغداد است.
علاوه‌بر سمرقندی،
حرّانی در هرات از
ابوالمحاسن مسعود بن محمد بن غانم ، در
مصر از
عبداللّه بن ابی رفاعة ، و در
دمشق از
علی بن حسن شافعی حدیث شنید.
همچنین در حرّان، بغداد و مصر به نقل حدیث پرداخت.
برخی راویان حدیثِ وی عبارت‌اند از: عمرو بن محمد عُلَیمی، عبدالقادر رُهاوی، علی بن مُفَضّل مقدسی، احمد بن سَلامَه
حرّانی.
تراجم نویسان،
حرّانی را در نقل حدیث به صداقت و
وثاقت ستوده‌اند.
حرّانی کتابهای بسیاری استنساخ کرد.
وی علاوه بر این، دارای
ذوق و قریحه ادبی بوده و
شعر نیکو می‌سروده که برخی از آن‌ها در کتاب‌ها ذکر شده است.
حرّانی دو
اثر نوشته است: فهرستی از راویانی که نام آن‌ها حمّاد است
کتابی در تاریخ حرّان،
که در آن به ذکر
شاعران ، عالمان و فاضلان آن
دیار پرداخته است.
این کتاب بر پایه احادیثی است که
حرّانی غالبآ آن‌ها را از مشایخ خود شنیده است.
ذهبی از اتمام کتاب او سخن گفته اما
سخاوی گفته است که‌ابوالمحاسن بن سلامة بن خلیفه
حرّانی آن را به اتمام رسانده است.
ابن‌عدیم و مغلطای بن قلیج
از این کتاب بهره برده‌اند و به‌نوشته کولبرگ،
ابن‌طاووس این کتاب را دیده و از آن نقل کرده است.
حمّاد بن هبةاللّه در ۱۲
ذیحجه ۵۹۸ در حرّان درگذشت و در همان‌جا به
خاک سپرده شد.
(۱) ابن دبیثی، ذیل تاریخ بغداد، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۵.
(۲) ابن رجب، کتاب الذیل علی طبقات‌الحنابلة، ج۱، در ابن‌ابی‌یعلی، طبقات الحنابلة، ج۳، بیروت ۱۳۷۲/۱۹۵۲.
(۳) ابن‌طاووس، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، نجف ۱۳۶۸، چاپ افست قم ۱۳۶۳ش.
(۴) ابن‌عدیم، بغیة الطلب فی تاریخ حلب، چاپ سهیل زکار، بیروت(۱۴۰۸/ ۱۹۸۸).
(۵) ابن‌فُوَطی، تلخیص مجمع الآداب فی معجم الالقاب، ج۴، قسم ۴، چاپ مصطفی جواد، (دمشق ۱۹۶۷).
(۶) ابن‌کثیر، البدایة و النهایة، ج۱۳، بیروت ۱۹۶۶.
(۷) ابن‌مفلح حنبلی، المقصد الارشد فی ذکر اصحاب الامام احمد، چاپ عبدالرحمان بن سلیمان عثیمین، ریاض ۱۴۱۰/ ۱۹۹۰.
(۸) حاجی‌خلیفه.
(۹) محمد بن احمد
ذهبی، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۲۴/ ۲۰۰۳.
(۱۰) محمد بن احمد
ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب أرنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ۱۹۸۸.
(۱۱) سبط ابن‌جوزی، مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان، ج۸، قسم۲، حیدرآباد، دکن ۱۳۷۱/۱۹۵۲.
(۱۲) محمد بن عبدالرحمان سخاوی، الأعلان بالتوبیخ لمن ذمّ التّاریخ، چاپ فرانتس روزنتال، بغداد ۱۳۸۲/ ۱۹۶۳.
(۱۳) صفدی.
(۱۴) مجیرالدین عبدالرحمان بن محمد علیمی‌حنبلی، المنهج الاحمد فی تراجم اصحاب الامام احمد، ج۴، چاپ ریاض عبدالحمید مراد، بیروت ۱۹۹۷.
(۱۵) مغلطای بن قلیج، اکمال تهذیب الکمال فی اسماءالرجال، چاپ عادل بن محمد و اسامه بن ابراهیم، قاهره ۱۴۲۲/ ۲۰۰۱.
(۱۶) احمد بن علی مقریزی، کتاب المقفّی‌الکبیر، چاپ محمد یعلاوی، بیروت ۱۴۱۱/ ۱۹۹۱.
(۱۷) عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری، التکملة لوفیات النقلة، چاپ بشار عواد معروف، بیروت ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حماد بن هبة‌الله فضیلی‌حرانی»، شماره۶۰۰۴.
