حماد بن عیسی جهنی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حماد بن عیسی جُهنی (حدود
۱۲۰ یا
۱۴۰-
۲۰۹ق)، از محدثان، فقیهان
شیعه و از
اصحاب اجماع بود که علمای مذهب بر اتقان و اعتبار روایت ایشان اتفاق‌نظر دارند.
حماد از اصحاب
امام صادق،
امام کاظم و
امام رضا (علیهم‌السّلام) بود و زمان
امام جواد (علیه‌السّلام) را نیز درک کرد و از آن بزرگان حدیث روایت کرده است، اما روایات منقوله او از امام رضا و امام جواد (علیهماالسلام) در دست نیست.
ابومحمد حماد بن عیسی بن عبیده جهنی بصری کوفی، ملقب به غریق الجحفه، اصل وی از
کوفه و از موالی
قبیله جهینه بود و نسبت وی بدین‌سبب است.
تاریخ و محل ولادت وی به درستی روشن نیست.
کشّی می‌نویسد: حماد به هنگام مرگ هفتاد و اندی سال عمر داشت،
اما
نجاشی سن وی را به هنگام وفات نود و اندی دانسته است.
به نظر می‌رسد این اختلاف به دلیل ضبط کلمه سبعین و تسعین است. به هر حال با توجه به سن وی و وفات او به سال
۲۰۹ق، ولادت حماد باید در حدود ۱۲۰ یا ۱۴۰ق بوده باشد. حماد در
بصره اقامت داشت.
حماد از اصحاب امام صادق، امام کاظم و امام رضا (علیهم‌السّلام) بود
و زمان امام جواد (علیه‌السّلام) را نیز درک کرد
و از آن بزرگان حدیث روایت کرده است، اما روایات منقوله او از امام رضا و امام جواد (علیهماالسلام) در دست نیست.
به جز منابع شیعی در منابع اهل سنت نیز نام وی ذکر شده و روایاتی از او نقل شده است.
وی علاوه بر
امامان معصوم (علیهم‌السّلام) از کسانی چون
ابن جریح،
حنظلة بن ابی سفیان ثوری،
عبدالله بن مغیره و
عبدالله بن سنان روایت کرده است.
به گفته حماد، وی هفتاد حدیث از امام صادق (علیه‌السّلام) شنیده و آنها را حفظ کرده است، اما از شدت
احتیاط که مبادا کم و زیادی در نقل عبارات آنها واقع شود، تنها بیست حدیث از آن حضرت بازگو نمود.
حماد روزی از امام صادق (علیه‌السّلام) طلب
دعا کرد تا خداوند خانه و همسر و فرزند پسر و خدمتکاری به او عنایت فرماید. امام آنچه خواسته بود به اضافه پنجاه
سفر حج برای او از خدا خواست و حماد به آنچه خواسته بود، نایل شد و در نهایت برای پنجاه و یکمین سال، به همراه
ابوالعباس نوفلی قصیر به قصد انجام مراسم حج رهسپار
مکه شد، ولی چون به وادی القناة، از نواحی مکه رسید و خواست برای
احرام بستن غسل کند، در سیل غرق شد و از آن پس به غریق الجحفه شهرت یافت.
افراد بسیاری نیز از شاگردان و راویان وی بوده‌اند که از آن میان کسانی چون
علی بن حدید،
اسماعیل بن سهل،
ابراهیم جوزجانی و
ابوبکر صاغانی را می‌توان نام برد.
بنا به روایت کشّی، حماد فردی
فقیه و از اصحاب اجماع بود که علمای مذهب بر اتقان و اعتبار روایت ایشان اتفاق‌نظر دارند.
از روایت
شیخ طوسی معلوم می‌شود که حماد پس از
شهادت امام کاظم (علیه‌السّلام) اندک زمانی در
امامت آن حضرت وقوف کرد، لیکن به زودی از عقیده‌اش برگشت.
به هر حال رجالیون
شیعه وی را
موثق دانسته
و از علمای
اهل سنت، تنها
یحیی بن معین او را شیخ صالح می‌داند
و
ابن حبان،
ابن حجر و
ابن ابی حاتم او را
تضعیف کرده‌اند.
حماد در نهایت چنان که گفته شد، به سال
۲۰۸ یا ۲۰۹ق در ایام
امامت امام جواد (علیه‌السّلام) از دنیا رفت
و در سیاله، از نواحی
مدینه به خاک سپرده شد.
جهنی دارای آثار و تالیفاتی بوده که عبارت‌اند از:
- النوادر
- الزکاة
- الصلاة
- و جزء فی الحدیث. (دیگر منابع:
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «حماد جُهنی»، ج۱، ص۲۹۳.
