حلم (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حِلْم، فضیلتی اخلاقی در
قرآن و حدیث
و متون اخلاقی میباشد، در قرآن کریم ، واژه حلم
بهکار نرفته، اما از مشتقات آن،
حلیم ، پانزده بار آمده است.
حلم
به معنای نگهداری
نفس و طبع از
هیجان غضب است،
و به معنای عقل نیز آمده است.
تفسیر آن
به عقل، در حقیقت از این جهت است که مسبب عقل
و از دستاوردهای آن است؛
و از آنجا که این حالت از
عقل و خرد ناشی میشود گاه
به معنی عقل
و خرد نیز
به کار رفته،
و گر نه معنی حقیقی حلم همان است که در اول گفته شد.
در این مدخل از واژه «حلم» استفاده شده است.
حلم -
به صدای زیر حاء -
به معنای
حوصله ، ضد کم تحملی است، چون حوصله عبارت از ضبط
نفس و کنترل طبع است از اینکه دچار هیجان
غضب شود،
و در
عقوبت طرف عجله کند،
و این خود ناشی از
استقامت فکر است.
به اعتقاد
امام خمینی صفت حلم، از صفات پسندیده انسانی است که در قرآن
و روایات بسیار ستایش شده است. ایشان همانند برخی اهل اخلاق، حلم را صفتی نفسانی میداند که از شعب اعتدال در قوه
غضب است. این صفت، کنترل نفس را در ناملایمات
و اموری که با نفس سازگاری ندارد
به دست میگیرد
و آرامش
و طمانینهای است که با آن شخص از اعتدال بیرون نمیرود.
امام خمینی فضیلت حلم را از صفات کمال
و از نظر عقلی، معلوم
و ثابت دانسته است.
البته ایشان حلم را در مواردی که
به اقدام
و شدت نیاز است، مانند ظلم ظالمان
و فساد در جامعه در جایی که باید امربه
معروف و نهی
ازمنکر کرد، همچنین در جهاد
و مبارزه،
امری ناپسند
و از صفات رذیله
و نابهنجار میشمارد که در حقیقت این همان صفت خمودی است.
در برخی روایات، صفت «سفه»
به معنای سبک مغزی
و جهالت است که در برابر حلم قرار گرفته است. امام خمینی، این بیان از روایت را، موافق اعتبار
و ریشه لغوی آن میداند؛ زیرا کسی که بر حفظ قوه غضبیه قدرت
و بردباری ندارد، دارای سبک مغزی
و جهالت است.
ایشان آثار حلم را حصول وقار در انسان میداند
و معتقد است درصورتیکه قوه غضب، بر پایه عقل
و شریعت تربیت شود موجب
سعادت انسان میشود.
به اعتقاد امام خمینی اگر کسی برای مدت زیاد حلم
و بردباری کند کمکم برای نفس ملکه
و عادی میشود.
به اعتقاد ایشان، حلم از
امور فطری
و از جنود عقل
و رحمانی است برخلاف سفه که از
جنود ابلیس و جهل میباشد.
به اعتقاد وی، حلم از صفاتی است که سبب میشود انسان دارای اطمینان
و سکون گردد
و با اعتدال قوای خود سمتوسوی ارتقای اخلاقی پیدا کند.
•
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حلم». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم
و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.