• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حلم (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



حِلْم، فضیلتی اخلاقی در قرآن و حدیث و متون اخلاقی می‌باشد، در قرآن کریم ، واژه حلم به‌کار نرفته، اما از مشتقات آن، حلیم ، پانزده بار آمده است.



حلم به معنای نگهداری نفس و طبع از هیجان غضب است، و به معنای عقل نیز آمده است. تفسیر آن به عقل، در حقیقت از این جهت است که مسبب عقل و از دستاوردهای آن است؛ و از آنجا که این حالت از عقل و خرد ناشی می‌شود گاه به معنی عقل و خرد نیز به کار رفته، و گر نه معنی حقیقی حلم همان است که در اول گفته شد. در این مدخل از واژه «حلم» استفاده شده است.
حلم - به صدای زیر حاء - به معنای حوصله ، ضد کم تحملی است، چون حوصله عبارت از ضبط نفس و کنترل طبع است از اینکه دچار هیجان غضب شود، و در عقوبت طرف عجله کند، و این خود ناشی از استقامت فکر است.
به اعتقاد امام‌ خمینی صفت حلم، از صفات پسندیده انسانی است که در قرآن و روایات بسیار ستایش شده‌ است. ایشان همانند برخی اهل اخلاق، حلم را صفتی نفسانی می‌داند که از شعب اعتدال در قوه غضب است. این صفت، کنترل نفس را در ناملایمات و اموری که با نفس سازگاری ندارد به دست می‌گیرد و آرامش و طمانینه‌ای است که با آن شخص از اعتدال بیرون نمی‌رود. امام‌ خمینی فضیلت حلم را از صفات کمال و از نظر عقلی، معلوم و ثابت دانسته‌ است. البته ایشان حلم را در مواردی که به اقدام و شدت نیاز است، مانند ظلم ظالمان و فساد در جامعه در جایی که باید امربه‌معروف و نهی‌ازمنکر کرد، همچنین در جهاد و مبارزه، امری ناپسند و از صفات رذیله و نابهنجار می‌شمارد که در حقیقت این همان صفت خمودی است. در برخی روایات، صفت «سفه» به‌ معنای سبک‌ مغزی و جهالت است که در برابر حلم قرار گرفته‌ است. امام‌ خمینی، این بیان از روایت را، موافق اعتبار و ریشه لغوی آن می‌داند؛ زیرا کسی که بر حفظ قوه غضبیه قدرت و بردباری ندارد، دارای سبک مغزی و جهالت است. ایشان آثار حلم را حصول وقار در انسان می‌داند و معتقد است درصورتی‌که قوه غضب، بر پایه عقل و شریعت تربیت شود موجب سعادت انسان می‌شود. به اعتقاد امام‌ خمینی اگر کسی برای مدت زیاد حلم و بردباری کند کم‌کم برای نفس ملکه و عادی می‌شود. به اعتقاد ایشان، حلم از امور فطری و از جنود عقل و رحمانی است برخلاف سفه که از جنود ابلیس و جهل می‌باشد. به اعتقاد وی، حلم از صفاتی است که سبب می‌شود انسان دارای اطمینان و سکون گردد و با اعتدال قوای خود سمت‌وسوی ارتقای اخلاقی پیدا کند.
[۱۰] خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۶۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



۱. راغب اصفهانی، حسین، مفردات، ج۱، ص۲۵۳.    
۲. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج۱۹، ص۱۱۰.    
۳. طباطبائی، سید محمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ج۱۱، ص۲۵۵.    
۴. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۶۷-۳۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۵. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۸۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۶. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۶۹، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۷. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۶۸، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۸. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۸۱-۳۸۲، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۹. خمینی، روح‌الله، شرح حدیث جنود عقل و جهل، ص۳۸۴، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۲.    
۱۰. خمینی، روح‌الله، دانشنامه امام خمینی، ج۴، ص۶۱۳، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.



فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «حلم».    
• دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی.






جعبه ابزار