حضرت علی و تفسیر قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
گرچه
تفسیر مدون و مستقلی به نام
تفسیر علی علیه
السّلام وجود ندارد، اما مطالب
تفسیری فراوان آن حضرت در لابلای
کتب روائی و
تفسیری از طریق شاگردان آن حضرت نقل شده و در دسترس است.
گروهی از
صحابه و یاران
رسول خدا صلیاللهعلیهوآله
وسلّم چه در زمان حیات آن حضرت و چه پس از رحلت او در
تفسیر قرآن از
شهرت به سزائی برخوردار بودند از جمله امیرمومنان
علی علیه
السّلام؛
عبدالله بن عباس ،
عبدالله بن مسعود ،
ابی بن کعب ،
زید بن ثابت ،
جابربن عبدالله انصاری و... اما چنان که از شواهد تاریخی و
کتب تفسیری به دست میآید، علی علیه
السّلام اعلم مردم پس از رسول گرامی
اسلام به
تفسیر قرآن و
معارف اسلام بود و
سنی و
شیعه هر دو این معنی را در کتاب های
تفسیری و تاریخی خود نقل کردهاند.
چرا که آن حضرت در دامن پیامبر بزرگ شده و همیشه در کنار آن حضرت؛ هم در حضر و هم در
سفر حاضر بود. او حتی در دوران
تهجد و عبادت رسول خدا صلیاللهعلیهوآله
وسلّم در
کوه حرا و نیز همراه او بود و از او جدا نمیشد.
در این مورد
ابن ابی الحدید میگوید:
«در کتب صحاح روایت شده است که وقتی
جبرئیل برای نخستین بار بر پیامبر نازل گردید، و او را به مقام
رسالت مفتخر ساخت، علی علیه
السّلام در کنار پیامبر
اسلام صلیاللهعلیهوآله
وسلّم بود».
دلیل اینکه امروزه کتاب مدونی به عنوان
تفسیر از امیرمومنان علیه
السّلام به چشم نمیخورد و مطالب
تفسیری علی علیه
السّلام در
کتاب های حدیثی و لابلای
روایات پراکنده می باشد این است که اوضاع سیاسی و اجتماعی آن روز به نحوی نبود که هر کسی بتواند در گرداگرد وجود
امام حلقه بزند و
تفسیر قرآن را بیاموزد، بلکه عده خاصی از یاران آن حضرت سینه خود را سپر کرده و توانستند
تفسیر قرآن را از مولی الموحدین مستقیما فراگرفته و به نسل های بعد از خود انتقال دهند. آن هم به صورت نقل روایت که بعدها آرام آرام این کار توسعه یافت و روایت را با
درایت درهم آمیختند و
اخبار و
احادیث تفسیری را به صورت مدون درآوردند.
یکی از فعالیت های امام در
دوران خلفا ، تربیت شاگرد بود چنانکه استاد
مهدی پیشوائی مینویسند:
«یکی از فعالیت های امیر مومنان در دوران خلفا؛
تفسیر قرآن و حل مشکلات بسیاری از
آیات و تربیت شاگردانی مانند «عبدالله بن عباس» بود که بزرگترین
مفسر اسلام ، در میان
اصحاب به شمار میرفت».
محمد حسین ذهبی از
ابن عباس نقل میکند: «چیزی از
تفسیر یاد نگرفتم مگر از علی علیه
السّلام»
همچنین از ابونعیم در «الحلیه» نقل میکند که علی علیه
السّلام فرمود: «به خدا آیهای نازل نشده مگر این که میدانم کجا نازل شده، درباره چه چیزی نازل شده، و... چون
خداوند به من
قلب و فکری اندیشمند و زبانی جویا عطا کرده است».
همچنین از
ابن مسعود نقل شده که گفت: «
قرآن براساس هفت حرف نازل شده، و هر حرفی هم ظاهری دارد و باطنی؛ و علی علیه
السّلام به ظاهر و باطن آن آگاه بود».
از
عطا بن ابی رباح (یکی از بزرگان محدثان و
فقهای اهل سنت ) سوال میکنند: آیا در میان
اصحاب محمد صلیاللهعلیهوآله
وسلّم عالمتر از علی بوده است؟ در پاسخ میگوید: «نه، به خدا کسی را عالمتر از علی نمیشناختم».
همچنین «
سعید بن جبی ر» که (به خاطر وفاداریش نسبت به امیر مومنان علی علیه
السّلام به دست
حجاج شهید شد و) خود یکی از
مفسران به نام عصر
تابعین و
شیعی است، میگوید: «اذا ثبت لنا الشی ء عن علی علیه
السّلام لم نعدل عنه الی غیره»؛ «وقتی مطلبی از علی علیه
السّلام برای ما ثابت میشد، از آن
عدول نمیکردیم».
همچنین مرحوم
کلینی در باب «انه کان شریکه فی العلم» (علی، شریک علم رسول خدا صلیاللهعلیهوآله
وسلّم بود) آورده است: «... لم یعلم الله محمدا صلیاللهعلیهوآله
وسلّم علما الا و امره ان یعلمه علیا». «... خدا هیچ
علمی را به پیامبر صلیاللهعلیهوآله
وسلّم نیاموخت مگر این که او را فرمان داد تا آن علم را به علی علیه
السّلام بیاموزد».
پس کسی که باب
مدینه علم است و کلید
علم پیامبر ؛ قلم و بیان عاجز از وصف آن حضرت و علم او است لذا با اشاره مختصر به
بیوگرافی اجمالی یکی از شاگردان ممتاز
تفسیری آن حضرت یعنی
ابن عباس ، اکتفا میکنیم، تا عظمت استاد روشن شود.
عبدالله بن عباس پسر عموی
پیامبر و از
مفسران به نام
صدر اسلام و ملازم و شاگرد درجه یک امیرمومنان علی علیه
السّلام بود که به این شاگردی همیشه افتخار میکرد و اظهار میداشت من هرچه دارم از امیرمومنان است و
سنی و
شیعه به
تفسیر او معتقدند.
او گرچه هنگام
رحلت پیامبر نوجوانی دوازده یا سیزده ساله بیش نبود،
ولی چون در
مکتب علی علیه
السّلام بزرگ شده و علم آموخته بود، لذا یکی از
مفسران بزرگ عالم
اسلام بشمار میرود.
مفسر بزرگ شیعه مرحوم
طبرسی درباره ابن عباس مینویسد:
«عبدالله بن عباس
حبر (به معنی عالم صالح)
امت و
ترجمان قرآن و
وارث دو سوم علم پیامبر بود که پیامبر در حق او دعا کرد و فرمود: «خدایا او را از آگاهان به
دین و
قرآن قرار ده». لذا روایات مربوط به
تفسیر (نزدیک به نصف
احادیث تفسیری ) به او مستند است».
ابن عباس در باره علم امیرمومنان علی علیه
السّلام میگوید:
«علی علیه
السّلام علم علما علمه رسول الله صلیاللهعلیهوآله
وسلّم و رسول الله علمه الله فعلم النبی من علم الله و علم علی من علم النبی و علمی من علم علی علیه
السّلام و ما علمی و علم اصحاب محمد صلیاللهعلیهوآله
وسلّم فی علم علی الا کقطره فی سبعه ابحر».
«علی علیه
السّلام علمی را آموخت که
پیامبر آن را تعلیم داد و و پیامبر را
خدا تعلیم داد؛ پس علم پیامبر از علم خدا و علم
علی علیه
السّلام از علم پیامبر و علم من از علم علی علیه
السّلام است و علم من و علم
اصحاب محمد صلیاللهعلیهوآله
وسلّم نزد علم علی علیه
السّلام مانند قطرهای از هفت
دریا است».
سایت بلاغ، مکتب
اسلام، شماره ۹، برگرفته از مقاله «با امام حسین در محضر قرآن».
titr