حسین بن محمد غسانی‌جیانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
جَیانی، ابوعلی حسین بن محمد غسّانی،
محدّث و
رجالی
اهل سنّت و از
عالمان
اندلس است.
او در ۴۲۷ در قرطبه متولد شد.
اصل وی از الزهراء،
شهری در نزدیکی قرطبه، بود ولی چون پدرش مدتی در جیان ساکن بود او را جیانی خوانده‌اند.
به نوشته ابن‌فرحون
او از اندلس بیرون نرفته،
اما
مدرس تبریزی وی را بغدادی خوانده است.
جیانی مقام والایی در
دانش
حدیث داشت،
به طوری که شرح‌حال‌نگاران، با
القاب «إمامُ عَصْرِهِ فِی‌الْحَدیث»
و «رَئیسُ الْمُحَدِّثینَ بِقُرْطبَه»
از او یاد کرده‌اند.
درخواست
ابوعمرو بن‌عبدالبرّ ، مؤلف إلاسْتیعاب فی معرفه الاصحاب، از وی مبنی بر افزودن نام صحابیانی که در إلاسْتیعاب نیامده،
نشان دهنده تبحر او در دانش رجال است.
جیانی در دانشهای دیگر، مانند
لغت و
شعر و
انساب ، نیز مهارت داشت
و در جامع قرطبه تدریس می‌کرد.
مهم‌ترین
استاد وی،
حَکَم بن محمد جذامی بود.
برخی از
مشایخ روایی او بدین قرارند: ابوعمرو بن عبدالبرّ؛ حاتم بن محمد طرابلسی؛
و ابوالعباس احمد بن عمر بن دِلْهاث.
بزرگانی چون
قاضی عیاض و
إبْن‌عَطیه ، صاحب
تفسیر المحرَّرالوجیز
از وی روایت کرده‌اند.
برخی از شاگردان وی نیز عبارت بودند از: محمد بن محمد بن حکم باهلی؛ محمد بن احمد بن ابراهیم جیانی؛
عبداللّه بن احمد بن سَمَّاک غَرْناطی؛ و محمد بن عبداللّه بن خلیل قیسی، معروف به مُسنِد مراکش و راوی
صحیح مسلم از جیانی است.
جیانی در ۴۹۸ درگذشت.
مهم‌ترین
اثر جیانی
تَقْییدُالْمُهْمَلِ وَ تَمْییزُالْمُشْکِلِ است که مؤلف در آن به ضبط درستِ نام
راویان
صَحیحَین پرداخته است.
این کتاب شامل پنج کتاب با عناوین جداگانه بوده است:
۱) الالقاب یا الکنی و الالقاب، که
زرکلی
و بروکلمان
آن را کتابی مستقل دانسته‌اند.
۲) المؤتلف و المختلف من اسماء الرواه، که زرکلی
و
بغدادی
با اندکی اختلاف در ضبط نام کتاب، آن را کتابی مستقل دانسته‌اند.
۳)
شیوخ‌البخاری المهملون، که زرکلی
آن را با نام التعریف
بشیوخ‌البخاری، اثری مستقل دانسته است.
۴) التنبیه علی الاوهام الواقعه فی
صحیح الامام البخاری .
۵) التنبیه علی الاوهام الواقعه فی
صحیح الامام مسلم ، که بخشهای چهارم و پنجم آن به تحقیق محمدصادق آیدن حامدی در ۱۴۰۷ در
ریاض و بخش پنجم آن به تحقیق محمد ابوالفضل در ۱۴۲۱/۲۰۰۰ در
مغرب منتشر شده است.
دیگر آثار جیانی عبارت‌اند از: تسمیه
شیوخ أبی‌داود السجستانی
که
حاجی‌خلیفه از آن با عنوان اسماء رجال
سنن أبی‌داود یاد کرده است، این کتاب به تحقیق جاسم بن محمد بن حمودالفجی در ۱۹۹۹ در
بیروت منتشر شده است؛ و الرِّجَال‌الَّذینَ لَقیهُمْ أبوعَلی‌الْغَسَّانی الْحَافِظُ، که کَتّانی آن را از طریق
روایی قاضی عَیاض،
محدّث و
فقیه
مالکی
قرن ششم، از جیانی نقل کرده است.
(۱) ابن‌بشکوال، کتاب‌الصله، قاهره ۱۹۶۶.
(۲) ابن‌خلّکان، وفیات الاعیان وأنباء أبناء الزمان.
(۳) ابن‌عطیه، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، ج۲، رباط ۱۳۹۵/۱۹۷۵.
(۴) ابن‌فرحون، الدیباج المُذهَّب فی معرفه اعیان علماء المذهب، چاپ محمد احمدی ابوالنور، قاهره ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
(۵) سلیمان بن خلف باجی، التعدیل و التجریح لمن خرج عنه‌البخاری فی الجامع الصحیح، چاپ احمدبزار، رباط ۱۴۱/ ۱۹۹۱.
(۶) اسماعیل بغدادی، هدیه العارفین، ج۱، در حاجی‌خلیفه، ج۵.
(۷) بشیر علی‌حمد ترابی، القاضی عیاض و جهوده فی علمی الحدیث: روایه و درایه، بیروت ۱۴۱۸/۱۹۹۷.
(۸) حاجی‌خلیفه.
(۹) محمد بن احمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، چاپ شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت ۱۴۰۱ـ۱۴۰۹/ ۱۹۸۱ـ ۱۹۸۸.
(۱۰) محمد بن احمد ذهبی، کتاب تذکره الحفاظ، حیدرآباد دکن ۱۳۷۶ـ۱۳۷۷/ ۱۹۵۶ـ ۱۹۵۸، چاپ افست بیروت.
(۱۱) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۹۹.
(۱۲) عبدالرحمان بن عبداللّه سهیلی، الروض الانف فی شرح‌السیره النبویه لابن‌هشام، چاپ عبدالرحمان وکیل، قاهره ۱۳۸۷ ـ ۱۳۹۰/ ۱۹۶۷ـ۱۹۷۰، چاپ افست ۱۴۱۰/۱۹۹۰.
(۱۳) عیاض بن موسی قاضی عیاض، الشفا بتعریف حقوق المصطفی، چاپ علی‌محمد بجاوی، بیروت ۱۹۷۷.
(۱۴) محمد عبدالحی بنعبدالکبیر کتّانی، فهرس الفهارس و الاثبات، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
(۱۵) محمدعلی مدرس تبریزی، ریحانه الادب، تهران ۱۳۶۹ ش.
(۱۶) عبداللّه بن اسعد یافعی، مرآه الجنان و عبره الیقظان، بیروت ۱۴۱۷/۱۹۹۷.
(۱۷) بروکلمان، ج۲، لیدن ۱۹۴۹-۱۹۴۳.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حسین بن محمد غسانی‌جیانی»، شماره۵۳۰۲.
