حسر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حَسْر (به فتح حاء و سکون سین) از
واژگان قرآن کریم به معنای کاشف و انکشاف است.
مشتقات حَسْر که در
آیات قرآن آمده عبارتند از:
یَسْتَحْسِرُون (به فتح یاء و تاء، به سکون سین و حاء) به معنی خستگی و درمانده،
حَسِیر (به فتح حاء و کسر سین) به معنی خستگی،
مَحْسُورا (به فتح میم، سکون حاء و ضم سین) به معنی شخص خسته‌ای که رنج، نیرویش را از او برده،
حَسْرَة (به فتح حاء و سکون سین) به معنی اندوه و غم بر آن‌چه از دست رفته،
حَسَرات (به فتح حاء و سین) یعنی همان‌طور خدا اعمالشان را در حالی که یک‌پارچه اندوه و غصّه باشد به آن‌ها نشان می‌دهد.
حَسْر به معنی کشف و انکشاف است.
در
مجمع البیان گوید: اصل حسر به معنی کشف است. گویی:
«حَسَرْتُ الْعِمَامَةَ عَنْ رَاْسِی» عمامه از سرم کنار کردم.
راغب گوید: به شخص خسته، حَاسِر و مَحْسُور گویند به تصوّر آن‌که نیروی خود را از خویش کنار کرده و یا این‌که رنج نیرویش را از او برده است.
به مواردی از
حَسْر که در
قرآن به کار رفته است، اشاره می‌شود:
(لا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبادَتِهِ وَ لا یَسْتَحْسِرُونَ) «از
بندگی خدا بزرگی نمی‌کنند و خسته نمی‌شوند.»
(یَنْقَلِبْ اِلَیْکَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِیرٌ) «چشم به تو بر می‌گردد در حالی که خسته است و نیروی دیدنش از آن بر کنار شده است.»
(فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسُوراً) «تا بنشینی
ملامت دیده و بریده از مردم یا از معاش.»
صدر آیه می‌گوید: در
انفاق زیاده‌روی نکن تا محسور نباشی یعنی هر چه داشته باشی از تو کنار شود و از دستت برود.
«تا
خدا آن را در قلوبشان غم و اندوه گرداند.»
حسرت به معنی اندوه و غم است بر آن‌چه از دست رفته. گویی نادانی که بر ارتکاب عمل قبیح وادارش کرده بود از وی رفته یا نیرویش از فرط غصّه زایل شده و یا از یافتن چیز مفقود خسته شده است.
(وَ اِنَّهُ لَحَسْرَةٌ عَلَی الْکافِرِینَ) «
کفّار که به
قرآن عمل نمی‌کنند و بی‌اعتنایند،
روز قیامت قرآن بر آن‌ها مایه اندوه می‌گردد.»
(کَذلِکَ یُرِیهِمُ اللَّهُ اَعْمالَهُمْ حَسَراتٍ عَلَیْهِمْ) (
خداوند اين چنين اعمال آن‌ها را به صورتى حسرت‌آور به آنان نشان مى‌دهد؛...)
حسرات حال است از اعمالهم یعنی همان‌طور خدا اعمالشان را در حالی که یک‌پارچه اندوه و غصّه باشد به آن‌ها نشان می‌دهد.
(فَلا تَذْهَبْ نَفْسُکَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ) «جانت از حسرت و اندوه بر آن‌ها از دست نرود.»
حَسَراتٍ
مفعول له «تَذْهَبْ» است. ناگفته نماند به عقیده
راغب اصل حسر، کشف و بر کنار کردن لباس از محل خود است
«حسر عن قمیصه» یعنی دامن خود را بالا زد.
•
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله «حسر»، ج۲، ص۱۳۱-۱۳۲.
