حزن بنی‌اسرائیل (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در
قرآن کریم به گرفتاری
بنی اسرائیل به غم بزرگ و مشکلات اندوهبار، از ناحیه
فرعونیان اشاره شده است.
در
سوره صافات گرفتاری
بنی اسرائیل به غم بزرگ و مشکلات اندوهبار، از ناحیه فرعونیان بیان شده است:
«و لقد مننا علی موسی و هـرون•
و نجینـهما و قومهما من الکرب العظیم.
و در حقیقت بر
موسی و
هارون منت نهادیم• و آن دو و قومشان را از اندوه بزرگ رهانیدیم.»
در این آیات به گوشه‌ای از الطاف الهی نسبت به "موسی" و برادرش" هارون" اشاره شده، و بحثهایی هماهنگ با آنچه در باره"
نوح " و"
ابراهیم " در آیات پیشین گذشت آمده، محتوای آیات شبیه به یکدیگر، و الفاظ نیز از جهاتی هماهنگ است، تا یک برنامه تربیتی منسجم را در باره مؤمنان پیاده کند.
باز در این آیات از روش"
اجمال و
تفصیل " که روش
قرآن در نقل بسیاری از حوادث است استفاده شده:
نخست می‌گوید: " ما بر
موسی و
هارون منت گذاردیم" و آنها را مرهون نعمتهای خود ساختیم (و لقد مننا علی موسی و هارون).
" منت"، چنان که قبلا هم گفته‌ایم، در اصل از"من" بر معنی سنگی است که با آن وزن می‌شود، سپس به نعمتهای بزرگ و سنگین اطلاق شده است که اگر جنبه عملی داشته زیبا و پسندیده است، و اگر با لفظ و سخن باشد زشت و بدنما است، گر چه منت در استعمالات روزمره بیشتر به معنی دوم گفته می‌شود، و همین موضوع سبب تداعی نامطلوبی به هنگام مطالعه آیاتی همچون آیات مورد بحث می‌شود، ولی باید توجه داشت" منت" در لغت و استعمالات
قرآن معنی گسترده‌ای دارد که مفهوم اول (بخشیدن نعمتهای سنگین) را نیز شامل می‌شود.
به هر حال خداوند در این آیه به طور سربسته خبر از نعمتهای پر وزنی می‌دهد که به این دو برادر ارزانی داشت، و در آیات بعد هفت مورد از این نعمتها
را شرح می‌دهد که هر کدام از دیگری گرانقدرتر است.
در نخستین مرحله می‌فرماید: " ما این دو برادر و
قوم آنها را از اندوه بزرگ رهایی بخشیدیم" (و نجیناهما و قومهما من الکرب العظیم).
چه اندوهی از این بزرگتر که
بنی اسرائیل در چنگال فرعونیان
جبار و خونخوار گرفتار بودند؟ پسرانشان را سر می‌بریدند، و زنانشان را به خدمتکاری و مردان را به
بردگی و
بیگاری وامی داشتند.
آری از دست دادن
حریت و
آزادی و گرفتاری در چنگال سلطان بیرحمی که نه بر صغیر رحم می‌کرد و نه بر کبیر، و حتی نوامیس قوم و ملتی را به بازیچه می‌گرفت
کرب عظیم و اندوه بزرگی بود، و این نخستین منتی است که
خدا بر قوم بنی اسرائیل نهاد.
در
سوره صافات به
نجات بنی اسرائیل از
اندوه شدید، به
امر خداوند اشاره شده است:
«و لقد مننا علی موسی و هـرون•
و نجینـهما و قومهما من الکرب العظیم.
و در حقیقت بر موسی و هارون منت نهادیم• و آن دو و قومشان را از اندوه بزرگ رهانیدیم.»
اندوه بنی اسرائیل، در صورت تحقق
وعید الهی برای آنان در
سوره اسراء آیه ۴ و۷ آمده است:
«و قضینا الی بنی اسرءیل... •.
.. فاذا جاء وعد الاخرة لیسوءوا وجوهکم..
و در کتاب آسمانی (شان) به فرزندان
اسرائیل خبر دادیم که قطعا دو بار در زمین
فساد خواهید کرد و قطعا به سرکشی بسیار بزرگی برخواهید خاست؛ اگر نیکی کنید به خود نیکی کرده‌اید و اگر بدی کنید به خود (بد نموده‌اید) و چون تهدید آخر فرا رسد (بیایند) تا شما را اندوهگین کنند و در معبد (تان) چنانکه بار اول داخل شدند (به زور) درآیند و بر هر چه دست یافتند یکسره (آن را) نابود کنند.»
( «لیسوءوا وجوهکم» کنایه از اندوه درونی است که در چهره ظاهر می‌شود.)
" قضاء" گر چه دارای معانی مختلفی است اما در اینجا به معنی" اعلام" است.
منظور از کلمه" الارض" به قرینه آیات بعد سرزمین مقدس
فلسطین است که"
مسجد الاقصی " در آن واقع شده است.
در آیات بعد به شرح این دو
فساد بزرگ و حوادثی که بعد از آن به عنوان مجازات الهی واقع شد پرداخته چنین می‌گوید.
" هنگامی که نخستین
وعده فرا رسد و شما دست به فساد و خونریزی و
ظلم و جنایت بزنید، ما گروهی از بندگان رزمنده و
جنگجوی خود را به سراغ شما می‌فرستیم" تا به
کیفر اعمالتان شما را درهم بکوبد (فاذا جاء وعد اولاهما بعثنا علیکم عبادا لنا اولی باس شدید).
این قوم
جنگجو آن چنان بر شما هجوم می‌برند که حتی برای یافتن نفراتتان " هر خانه و دیاری را جستجو می‌کنند" (فجاسوا خلال الدیار).
" و این یک وعده قطعی و تخلف ناپذیر خواهد بود" (و کان وعدا مفعولا).
سپس الطاف الهی بار دیگر به سراغ شما آمد و شما را بر آن قوم مهاجم پیروز کردیم" (ثم رددنا لکم الکرة علیهم).
" و شما را بوسیله اموال و
ثروت سرشار و فرزندان و نفرات بسیار تقویت نمودیم" (و امددناکم باموال و بنین).
آن چنان که نفرات شما بر نفرات دشمن فزونی گرفت" (و جعلناکم اکثر نفیرا) (" نفیر" اسم جمع و به معنی گروهی از مردان است، بعضی گفته‌اند جمع" نفر" و در اصل از ماده نفر (بر وزن
عفو) به معنی کوچ کردن و به چیزی روی آوردن است و به همین جهت به جماعتی که قدرت بر تحرک به سوی چیزی داشته باشند، نفیر گفته می‌شود.)
این گونه الطاف الهی شامل حال شما می‌شود شاید به خود آئید و به اصلاح خویشتن بپردازید دست از زشتیها بردارید و به نیکی‌ها رو آرید، چرا که:
" اگر نیکی کنید به خود نیکی کرده‌اید و اگر بدی کنید به خود بدی کرده‌اید" (ان احسنتم احسنتم لانفسکم و ان اساتم فلها).
این یک
سنت همیشگی است نیکی‌ها و بدیها سرانجام به خود
انسان باز می‌گردد، هر ضربه‌ای که انسان می‌زند بر پیکر خویشتن زده است، و هر خدمتی به دیگری می‌کند در حقیقت به خود خدمت کرده است، ولی مع الاسف نه آن مجازات شما را بیدار می‌کند و نه این
نعمت و رحمت مجدد الهی باز هم به طغیان می‌پردازید و راه
ظلم و
ستم و
تعدی و
تجاوز را پیش می‌گیرید و فساد کبیر در زمین ایجاد می‌کنید و برتری جویی را از حد می‌گذرانید.
سپس وعده دوم الهی فرا می‌رسد: " هنگامی که این وعده دوم فرا می‌رسد باز گروهی
جنگجو و پیکارگر بر شما چیره می‌شوند، آن چنان بلائی به سرتان می‌آورند که آثار غم و اندوه از صورتهای شما می‌بارد.
مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۶، ص۳۵۹، برگرفته از مقاله «حزن بنی‌اسرائیل». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱۰، ص۵۰۱، برگرفته از مقاله «حزن بنی‌اسرائیل».
