حرکت إرادی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حرکت از لحاظ فاعل بر سه قسم است طبیعی، ارادی و قسری.
زیرا هر انجه موصوف به حرکت میشود یا حرکت در آن متحرک موجود میباشد ویا حرکت در امر دیگری است که در مجاورت آن شئ است و یا مقترن با آن میباشد. به هر حال مستقیما در آن نیست. قسم اول
حرکت ذاتی نامیده میشود و قسم دوم حرکت بالعرض.
حرکت ذاتی خودش بر دو نوع است؛ زیرا یا
علت و سبب حرکت در خود متحرک است و یا خارج از آن. اگر علت حرکت خارج از حرکت باشد حرکت فسری محقق شده است و اگر در درون متحرک باشد؛ یا علت دارای
شعور است که حرکت آنرا حرکت ارادی مینامند و یا بدون شعور است که این حرکت را
حرکت طبیعی گویند.
بنابراین، حرکت ارادی حرکتی است که مبدا آن در خود شیئ متحرک باشد به اضافه شعور و آگاهی وی به اینکه خودش مبدا حرکت است. مثل حرکت موجود زنده به اراده خودش.
این حرکت همراه با
شوق متحرک به حرکت است و حتما به خاطر غرضی انجام میشود؛ زیرا در صورتی فعل و حرکت از
حیوان تصور میشود که فعل آن بر ترکش اولویت داشته باشد.
برخی از مصادیق این حرکت هست که از جنبهای حرکت ارادی و از جنبهای دیگر حرکت دیگری خوانده میشود. مثلا نفس به عقیده برخی از
حکماء ، از جهت اینکه یک عمل ضروری است یک حرکت طبیعی شمرده میشود ولی از این جهت که شخص میتواند با ارادهاش نفسها را متقدم و متاخر کند یک حرکت ارادی نامیده میشود. و نیز در برخی موارد و مصادیق این حرکت اختلاف نظر وجود دارد. مانند "
نبض" که به نظر عدهای یک عمل ارادی است ولی به نظر محققین، یک عمل طبیعی شمرده میشود.
هر حرکت ارادی، دارای یک سری مبادی قریبی است که عبارتند از؛ قوه و نیروی محرک اعضای
بدن که مبدا قریب حرکت ارادی است. سپس مبدا بعدی، عزیمت و قصد نفس اراده کننده است که به آن شوق موکد
نیز میگویند و مبدا دورتر تصور آن شیئ در
ذهن شخص مرید حرکت است.
حرکت ارادی از نظر نوع فاعل آن بر دو قسم است؛
۱. حرکت بالرضا: حرکت بالرضا حرکتی است که در آن فاعلش
علم به فعل خود دارد و فعل خود را اراده کرده است و
علم تفصیلی او به فعلش عین فعل اوست و قبل از فعل، به جز
علم اجمالی به فعل که از طریق علم به
ذات خودش حاصل شده است علم دیگری ندارد. مانند
انسان که صورتهای خیالی را ایجاد میکند و علم تفصیلی او به این صورتها عین واقعین آنهاست و انسان پیش از ایجاد این صورتها، به واسطه علم به ذات خود، علم اجمالی به آن صورتها نیز دارد.
۲. حرکت بالقصد: حرکتی است که در این فاعلش
اراده فعل خود را دارد و قبل از این فعلش تفصیلا به آن آگاهی دارد ولی علم او مقرون به داعی و انگیزه زائدی است؛ مانند فاعلیت انسان در کارهای اختیاری خود.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حرکت إرادی».